Ethereum ağı ölçeklenebilirlik sorunları ile mücadele ederken, Katman 2 ölçeklenebilirlik teknolojilerinin ön safhasında iki ilginç çözüm ortaya çıkmıştır: Optimistic Rollups ve Zero-Knowledge (ZK) Rollups. Bu gelişmeler, işlemleri zincir dışı işleyerek ücretleri düşürmeyi ve işlem hacmini artırmayı hedefliyor, bu da Ethereum ana ağındaki tıkanıklığı azaltıyor. Katman 2 alanındaki etkileri dikkate değerdir çünkü aynı soruna farklı çözümler sunarak yatırımcılar ve geliştiriciler arasında tartışmalar başlatmaktadır.
Ethereum ağı, dağıtılmış finans (DeFi) ve değiştirilemez tokenler (NFT'ler) ortaya çıktığından beri daha önce duyulmamış bir baskı altındadır. Etherscan verileri, yüksek talep dönemlerinde ortalama gaz fiyatlarının çoğu kullanıcının kabul edemeyeceği seviyelere ulaşabildiğini göstermektedir. Bu durum makul ölçeklenebilirlik çözümlerine duyulan acil ihtiyacı vurgulamaktadır.
Ethereum'un kurucu ortağı Vitalik Buterin, Katman 2 çözümleri üzerine bir blog yazısında, "Rollups şu an için orta ve hatta belki de uzun vadede Ethereum için tek güvenilir ölçeklendirme çözümü olarak konumlandırılmıştır" demiştir.
Rollups, bu desteği alarak ön plana çıkarılmıştır ve şu anda Ethereum'un yol haritasında temel bir yer edinmiştir.
Hem Optimistic Rollups hem de ZK-Rollups birden fazla işlemi bir grup halinde Ethereum ana ağına gönderirler. Ancak, güvenliği ve doğrulamayı oldukça farklı yollarla sağlarlar. Ethereum ekosisteminde inşa eden veya yatırım yapan paydaşlar bu farklılıkları anlamak zorundadır.
Bu makale rollupların mekaniklerini inceleyecek, Optimistic Rollups ve ZK-Rollups'ın belirli özelliklerine bakacak, avantaj ve dezavantajlarını karşılaştıracak ve mevcut ve gelecekteki uygulamalarını inceleyecektir. Sonuç olarak, okuyucular bu teknolojilere dair kapsamlı bir farkındalığa sahip olmalı ve Ethereum’un geleceğini nasıl etkileyeceklerini anlamalıdır.
Rollup Nedir?
Temelde, rolluplar ana ağdaki verinin sıkıştırılmış bir versiyonunu sağlayarak işlemleri zincir dışı işlemek ve böylece Ethereum gibi blok zinciri sistemlerinin işlem hacmini artırmak amacıyla tasarlanmış Katman 2 ölçeklendirme çözümleridir. Ana blok zinciri üzerindeki hesaplama ve depolama yükünü azaltmak ana hedeftir; böylece güvenlikten ödün verilmeden ölçeklenebilirlik artırılır.
Roll-ups birden fazla işlemi bir grupta birleştirir ya da "rollup" da denir. Bu grup daha sonra zincir dışında işlenir ve sonuçta elde edilen durum ana ağa geri yüklenir. Böylece teorik olarak, rolluplar sırf Ethereum ana ağında ulaşılabilecek olandan büyüklük derecesi daha fazla işlem hacmine ulaşabilir.
Bazen Proto-Danksharding olarak da bilinen Ethereum İyileştirme Önerisi (EIP) 4844 ile birlikte, rollupların verimliliğini artırmak için veri maliyetlerini düşürmeyi hedeflediği için bu fikir büyük ilgi uyandırmıştır. Bu ve diğer öneriler, rollupları Ethereum’un ölçeklenme stratejisinin önemli bir bileşeni olarak sağlamlaştırmıştır.
Roll-uplar Ethereum ağının yerleşik güvenlik seviyesinden yararlanır. İşlem verilerini veya ispatları ana ağa göndermek, Katman 2 çözümü hacklenmiş olsa bile kullanıcıların Ethereum’un yerleşik güvenlik garantilerine güvenmelerini sağlar. Bu, belki daha az güvenlik mekanizmasına sahip olan yan zincirlerden veya diğer Katman 2 çözümlerinden rollupları ayıran önemli bir özelliktir.
Bir ConsenSys analizine göre, rolluplar Ethereum'un işlem hacmini yaklaşık 15 işlem/saniyeden (TPS) birkaç bin TPS’ye kadar artırabilir. Bu, dağıtılmış borsa platformları (DEX'ler), oyun platformları ve yüksek frekanslı ticaret sistemleri gibi büyük ölçeklenebilirlik gerektiren uygulamalar için onları ilginç bir çözüm haline getiriyor.
Ayrıca, Ethereum'un akıllı sözleşme özellikleriyle doğal olarak uyumlu olan rolluplar, geliştiricilerin ana ağı yormadan yeni özellikler ortaya koymalarına olanak tanıyan akıllı sözleşmelerle Katman 2 çözümleriyle etkileşim kurmasını sağlıyor. Uyumluluk, çeşitli uygulamalar arasında rollupların benimsenmesinde kilit bir rol oynar.
Ancak, rollupların sorunları yok da değildir. Veri kullanılabilirliği ile mevcut Ethereum araçları ile uyumluluğu ve kullanıcılar ile geliştiricilerin yeni teknolojileri benimseme gereklilikleri konusunda karmaşıklıklar içerebilirler. Rollup sistemlerinde merkezi güce dayalı noktalardan kaçınmak ve merkezsizliği sağlamak da sürekli bir sorun teşkil eder.
Optimistic Rollups Nedir?
Optimistic Rollups, işlemlerin varsayılan olarak geçerli kabul edildiği, dolayısıyla "iyimser" terimini alan bir rollup türüdür. Bir sahtecilik kanıtı belirlenen bir itiraz süresi içinde verilmedikçe yalnızca doğrulama - daha doğrusu hesaplama - yaparlar. İşlemlerden hiçbirinin, sahtecilik şüphesi duyulmadıkça tek tek doğrulanması gerekmediğinden, bu iyimser varsayım daha yüksek ölçeklenebilirliği sağlar. Çeviri: çekimler çünkü geçerlilik kanıtları durumun doğru olduğunu garanti eder.
EVM Uyumluluğu
Optimistic Rolluplar genellikle daha fazla EVM uyumludur; bu da geliştiricilerin mevcut Ethereum akıllı sözleşmelerini minimum değişiklikle dağıtmalarını sağlar. ZK-Rolluplar, karmaşık işlemler için kanıt üretmenin hesaplama yoğunluğu nedeniyle tarihsel olarak EVM uyumluluğu konusunda zorluk yaşamıştır. Ancak zkEVM gibi ilerlemeler bu boşluğu kapatmayı hedefliyor.
Performans ve Ölçeklenebilirlik
ZK-Rolluplar, özellikle basit işlemler için daha yüksek işlem hacmi ve daha düşük ücretler sunabilir çünkü geçerlilik kanıtları işlem verilerini daha verimli bir şekilde sıkıştırır. Optimistic Rolluplar, dolandırıcılık kanıtlarına ihtiyaç duydukları için daha yüksek genel maliyetlere sahip olabilir.
Karmaşıklık ve Geliştirme Çabası
ZK-Rollupların uygulanması, içerdikleri ileri düzey kriptografi nedeniyle daha karmaşıktır. Bu durum geliştirmeyi yavaşlatabilir ve hata potansiyelini artırabilir. Optimistic Rolluplar nispeten daha kolay uygulanabilir durumdadır ve bu da uygulamaların daha hızlı dağıtılmasını sağlamıştır.
Ekosistem Benimsemesi
Her iki tür rollup da önemli bir benimseme gördü. Optimistic Rolluplar, EVM uyumlulukları nedeniyle şu anda daha fazla DeFi uygulamasına sahiptir. ZK-Rolluplar, EVM uyumluluğuna yönelik çözümler olgunlaştıkça yetişiyor. Dune Analytics'e göre, her iki çözümde kilitlenen toplam değer (TVL) artıyor, bu da artan güven ve benimsemeyi yansıtıyor.
Düzenleyici Düşünceler
ZK-Rollupların kriptografik doğası, düzenleyici uyumluluk açısından iki ucu keskin bir kılıç olabilecek daha iyi gizlilik özellikleri sunabilir. Optimistic Rolluplar daha şeffaftır, bu da düzenleyici beklentilerle daha uyumlu olabilir.
Optimistic Rolluplar ve ZK-Rolluplar için Kullanım Alanları
Optimistic Rollupların EVM uyumluluğu, bunları karmaşık akıllı sözleşme uygulamalarında kullanım için ideal kılar. Bu da onları DeFi platformları, NFT pazar yerleri ve karmaşık mantık gerektiren diğer uygulamalar için ideal kılar. Örneğin, Synthetix, derivat likidite sistemi, ücretleri düşürmek ve ölçeklenebilirliği artırmak için Optimism ile iş birliği yapmıştır. Bu entegrasyonun kullanıcıları, sentetik varlıkları daha hızlı ve daha az sürtünmeyle ticaret yapabildi.
İşlem hızının ve güvenliğinin kesinlikle kritik olduğu durumlarda ZK-Rolluplar parlıyor. ZK-Rollupların anında kesinliği ve yüksek işlem hacmi, ödeme uygulamaları, spot işlem yapmak için dağıtılmış borsalar ve oyun platformlarına yardımcı olacak. ZK-Rollupları kullanarak Loopring, hızlı ve ucuz ticaret sağlayan bir dağıtılmış borsa yaratmıştır. Loopring'in verileri, kullanıcıların ücretlerin ana ağ maliyetlerinin %0,1'i kadar düşük seviyelerde ticaret yapabildiğini gösteriyor, bu da onu oldukça erişilebilir kılıyor.
Ayrıca, gizlilik odaklı uygulamalarda ve kimlik doğrulamada ZK-Rolluplar popüler hale geliyor. Sıfır bilgi kanıtları, kullanıcı gizliliği ve uyumluluk için kullanıcıların özel bilgi ifşa etmeksizin özellikleri kanıtlamasına olanak tanır—oldukça takdir edilen bir kabiliyet.
zkSync gibi projeler, ZK-Rolluplar üzerinde akıllı sözleşmeler sağlamak amacıyla Optimistic Rolluplara dayanan şu ana kadar sınırlı kullanım alanlarını açmayı hedefliyor. Bu teknolojiler geliştikçe, yetenek çizgileri bulanıklaşabilir ve geliştiricilere daha fazla özgürlük sağlayabilir.
Son Düşünceler
Optimistic Rolluplar ile ZK-Rolluplar arasındaki rekabet, Ethereum’un ölçeklenebilirlik arayışında sağlıklı bir ilerlemeyi temsil ediyor. Her iki teknoloji de özel faydalar sunar ve ağın artan talepleri karşılayabilmesi için gereklidir.
EVM uygunlukları ve daha kolay uygulama süreçleriyle Optimistic Rolluplar, DeFi ortamında oldukça popüler hale geldi. Daha güçlü güvenlik garantileri ve anlık kesinlik sağlayan ZK-Rolluplar, kriptografik yenilik sınırlarını zorluyor.
Ethereum ekosistemi geliştikçe, iki seçenek muhtemelen çeşitli ihtiyaçları ve amaçları karşılamak üzere bir arada var olacak. Geliştiriciler, yatırımcılar ve tüketiciler, bu teknolojinin gelişmelerini iyi değerlendirip bunlardan haberdar olmalı çünkü bunların gelişimi dağıtılmış uygulamaların yönünü büyük ölçüde etkileyecektir.
"Kısa vadede, rolluplar tek güvenilmez ölçeklenebilirlik çözümüdür ve uzun vadede, Ethereum ekosisteminin önemli bir parçasıdır," Vitalik Buterin, durumu gayet güzel özetlemiştir.
Optimistic ve ZK-Rolluplardaki gelişmeler bu vizyonu vurguluyor: daha ölçeklenebilir ve verimli bir Ethereum ağı vaat ediliyor.