Değiştirilemez tokenler (NFT'ler) için pazar aniden yaşam belirtileri göstermeye başladı. Bir gün içinde NFT pazar hacmi 1 milyar dolardan fazla artışla yaklaşık 5,1 milyar dolardan 6,3 milyar dolara fırlayarak birçok kişiyi şaşırttı. Uzun süredir çok düşük seviyelerde seyreden günlük işlem hacimleri de benzer şekilde neredeyse 3-4 katına çıkarak 24 saat içinde yaklaşık 37 milyon dolara ulaştı. Bu ani hareketlilik, kripto meraklılarını düşündürüyor: NFT'ler yeniden mi dönüyor ve bu, bir zamanlar çok konuşulan dijital koleksiyon sektörü için yeni bir döngünün başlangıcı olabilir mi? Bir yıllık acımasız ayı piyasasının ardından, hatta ihtiyatlı bir canlanma bile eşit miktarda iyimserlik ve tedbirli analiz yaratıyor.
Mavi Çip NFT'ler Ani Bir Yükselişe Önderlik Ediyor
CoinGecko'nun verilerine göre, en iyi NFT koleksiyonlarında geniş bir günlük yükseliş gözlemleniyor. CryptoPunks çift haneli kazançlarla öne çıkıyor, ardından Pudgy Penguins, Bored Ape Yacht Club ve diğer büyük NFT'lerde artışlar geliyor.
Son NFT yükselişi, çoğunlukla mavi çip koleksiyonlar tarafından yönlendirildi - bu alanda sembol haline gelen, yüksek değerli ve köklü NFT projeleri. 2017'ye kadar uzanan efsanevi 10,000 parçalık pixel art koleksiyonu CryptoPunks, taban fiyatında (minimum talep fiyatı) neredeyse 16% artış göstererek 24 saat içinde yaklaşık 47.5 ETH'ye (yaklaşık 179,000 dolar) ulaştı. Bu ani artış sırasında 80'den fazla CryptoPunk el değiştirdi, yeni alıcılar bu tarihi NFT'leri "dipten aldı" ve toplamaya başladı. Hemen ardından, sevimli Pudgy Penguins profil resim koleksiyonu yaklaşık 15% artarak 16.6 ETH taban fiyatına (yaklaşık 63,000 dolar) yükseldi. Pudgy Penguin NFT'lerinin onlarcası, projenin kalıcı çekiciliği ve ana akım lisanslamadaki son başarılı girişimlerine bahis yapan meraklılar tarafından satın alındı. Bir zamanlar NFT coşkusunun simgesi olan manşet çeken maymun avatarları Bored Ape Yacht Club (BAYC) bile bir sıçrama yaşadı, taban fiyatı gün içinde yaklaşık 7–10% arttı. Ethereum tabanlı diğer koleksiyonlar olan Moonbirds (pixelated baykuşlar) ve Lil Pudgys (Pudgy Penguins'in yan ürünü) daha düşük fiyat seviyelerinden bile olsa taban değerlerinde +17% ile +34% arasında artışlar gözlemledi. En göze çarpan ise Memeland projesinin ultra özel mini koleksiyonu "YOU THE REAL MVP" NFT’leriydi (sadece 420 tane var) ve bunlar şaşırtıcı bir şekilde yaklaşık 69 ETH tabana ani bir yükselişle 1200% üzerinde artış gösterdi, spekülatif çılgınlıkların hala var olduğunu gösteriyor.
Bu en iyi NFT varlıklarındaki geniş tabanlı yükseliş, NFT pazar endekslerini ve trader duygusunu belirgin şekilde yükseltti. CoinGecko'ya göre, rallinin olduğu gün genel NFT piyasa değeri 21–23% artarak yaklaşık 6.34 milyar dolara yükseldi. Bu sadece birkaç ay önceye kıyasla dramatik bir geri dönüş: 2025’in başlarında, çeyreksel NFT işlem hacimleri ilgisizlik ve kopuş ortamında çok yıllık dip seviyelere düşmüştü (2025’in 1. çeyrek hacmi bir önceki çeyreğe göre 61% düşmüştü). Mavi çip NFT'lerin aniden tekrar talep görmesi - taban fiyatların ve satış hacimlerinin artmasıyla - en azından bir koleksiyoncu ve yatırımcı segmentinin tekrar piyasaya girdiğini düşündürüyor. Bir NFT topluluğu üyesi, yenilenen coşkuyu gözlemledikten sonra sosyal medyada “gerçekten geri dönmüş olabiliriz” diye düşündü - birisi Bir Mutant Ape NFT satın aldıktan sonra biyografisini anında "tam zamanlı Web3 danışmanı" olarak güncelledi, bu son patlama sırasında yaygındı. Şaka yollu da olsa, duygunun vazgeçişten umuda doğru gözle görülür bir kaymasını yakalıyor. Ancak deneyimli analistler uyarıyor: geniş NFT piyasası hala eski benliğinin bir gölgesidir ve bu artışın kısa vadeli bir patlamanın ötesinde sürdürülüp sürdürülemeyeceği görülmeye devam etmektedir.
Geri Dönüşün Katalizörleri: Ethereum, Balinalar ve Makro Rüzgarlar
Bu NFT canlanmasını tetikleyen birkaç katalizör bir araya geldi. Öne çıkan faktör, devam eden daha geniş kripto piyasa rallisidir. NFT'lerin çoğunun temel aldığı blok zinciri ağı Ethereum, son zamanlarda %55'ten fazla artarak son 2023’ten bu yana en yüksek fiyat olan yaklaşık 3,814 dolara yükseldi. NFT fiyatları genellikle ETH cinsinden belirlendiği için, artan Ether fiyatı genellikle NFT piyasa güvenini ve satın alma gücünü artırır. 2021'in sonlarında, son büyük NFT boğa koşusu, ETH'nin tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaştığı sıralarda olmuştu, 4,600 dolara kadar yükselmişti. Animoca Brands'in başkanı Yat Siu gibi gözlemciler bu örüntüye dikkat çekmiştir: “Son ETH zirveye ulaştığında... NFT sezonuydu. Eğer ETH üzerindeki NFT'ler geri dönerse, saf finansal oyunların ötesinde yeni ATH’lere (tüm zamanların en yüksek seviyelerine) ulaşacağız,” diye Siu yorumladı, NFT'lerin “Ethereum'un kültürel ekonomisinin omurgasını” temsil ettiğini ve kültür, statü ve aidiyet yoluyla değer kattığını; sadece finansal spekülasyon olmadığını vurgulayarak. Diğer bir deyişle, NFT faaliyetlerindeki bir artış, ağ kullanımı sürükleyerek ve topluluğu daha derin bir sosyal düzeyde meşgul ederek Ethereum’un değerine geri bildirim döngüsünü tetikleyebilir. ABD'deki son kripto-dostu düzenleyici gelişmeler de duyarlılığı artırıyor olabilir. 2025 ortalarında, milletvekilleri kripto para birimini düzenleyen ilk federal yasa olan landmark GENIUS Yasasını (stabil coinlere odaklanan) kabul etti - bu adım dijital varlıkları ana akım finansal sisteme taşıyan bir hareket olarak değerlendirildi. Kripto hakkında daha fazla düzenleyici netliğin sağlanması, Ethereum ile ilgilenen daha fazla kurumsal ve şirket oyuncu getirmeye teşvik edebilir ve dolaylı olarak NFT pazarlarını büyük alıcılar, ETH'yi bilançoları için “depolarken” fayda sağlayabilir.
Diğer bir anında katalizör, "balina" alıcılarının dönüşüydü - piyasaları hareket ettirme yeteneğine sahip olan derin cepli koleksiyonerler veya fonlar. NFT zıplama gününde, blockchain izleme, yeni bir cüzdanın birkaç saat içinde toplu 45 CryptoPunks NFT satın almak için 2,082 ETH (5.7 milyon dolar) harcadığını kaydetti. Bu tür bir üst düzey koleksiyonun toplu süpürülmesi uzun zamandır görülmemişti. Mevcut Punk'ların arzını anında azalttı ve taban fiyatı artırdı, bu da diğer alıcılar arasında FOMO'yu (kaçırma korkusu) tetikledi. Deterministik bir balinanın mavi çip NFT'leri hızla talep etmesi, bu varlıkların düşük değerli olduğuna dair bir güven oyu niteliğindeydi - bir hisse senedi piyasasında dipten alım yapan uyanık bir yatırımcıya benzer. "Piyasa yeniden aydınlandı... aylardır en büyük miting," bir rapor kaydetti, NFT hacimleri giriş yapan ticaret faaliyeti ile aylık zirveye vurduğunu işaret etti. Günlük ikincil satış hacmi, yaklaşık 10 milyon dolar seviyelerinde sürüklenirken, aniden 300–344% artış göstererek gün içinde 40 milyon doları aştı. Cedet büyük bir kısmı bu patlama başta belirtilen koleksiyonlarda değerli satışlardan geldi, balina ve deneyimli NFT koleksiyonerleri arasında yenilenmiş inancı yansıttı.
Kripto para birimi genelindeki genel piyasa duyarlılığı da oldukça boğa eğilimine dönmüştü, bu durum genellikle yüksek beta varlıklar olarak kabul edilen NFT'lere kadar yayılabilir. Bitcoin, Bitcoin ETF onayları ve makroekonomik değişim beklentileri ve heyecanı ile ilk kez 100.000 doları aşarak (yaklaşık 119.000 dolara ulaştı) yükseldi. Hem Bitcoin hem de Ether’in çok ay veya tüm zamanların en yüksek seviyelerine yaklaşmasıyla, coşku "tüm tekneleri kaldırıyor" dijital varlık denizi içinde. Bu durum, X (Twitter) üzerindeki bazı yorumcuların "NFT sezonunun" tekrar başladığını ilan etmesine neden oldu. Blockworks'ün kurucu ortağı Jason Yanowitz, “NFT'ler, yakın zamanda NFT hazinesi araçları olduğu gibi hareket ediyor,” diyerek, kurumsal derece yatırım ürünleri (örneğin, NFT endeks fonları veya NFT destekli finansal araçlar) gelebileceği üzerine spekülasyon yaptığını belirtti, bu da karmaşık yatırımcıları zamanından önce NFT toplamaya teşvik edebilir. Şu an için çoğunlukla varsayımsal olan bu tür ürünler, kripto dünyasında ralli tetikleyen güçlü bir hikaye olabilir.
Bu son NFT yükselişinin nicelikten ziyade kaliteye yoğunlaştığını belirtmekte fayda var. Aktif NFT traderları ve alıcılarının sayısı, 2021'in zirvesine göre çok daha düşük seviyelerde kalmaya devam ediyor. Veriler, benzersiz aktif NFT alıcılarının bir yıl öncesine göre hala %50'den fazla azaldığını ve genel işlem sayılarının da %12 azaldığını gösteriyor. Diğer bir deyişle, piyasa genişliği daha zayıf - bir avuç balina ve motive koleksiyoner fiyat hareketlerini yönlendiriyor, kitle perakende çılgınlığı yerine. Bu yükseliş, kalıcı bir geri dönüşün başlangıcı mı yoksa sadece geçici bir yükseliş mi olduğu belirsiz kalmaya devam ediyor. Ancak daha güçlü ETH fiyatları, yüksek profilli balina alışları ve yenilenen kültürel ilgi gibi katalizörler, en azından NFT'leri yeniden radarımıza getirmiştir. Mart 2021'de 69 milyon dolarlık NFT satışıyla son patlamanın sembolü olan ünlü dijital sanatçı Beeple bile, fiyat canlanışını fark ederek, balinaların "tabanı süpürdüğü" bir hareketi hicveden "BÜYÜK SÜPÜRME" başlıklı yeni bir piksel sanat eserini yayımladı. Beeple gibi sanatçılar, NFT piyasa dinamiklerini tekrar yorumlamaya başladığında, çok sessiz bir dönemin ardından konuşmanın olumluya değiştiğini anlarsınız.
Kültür ve Topluluk: NFT'ler Finansal Olmayan Değerlerini Yeniden Kanıtlıyorlar
Piyasanın temkinli canlanmasını destekleyen, NFT'lerin kültürel ve sosyal boyutlarına yeniden vurgu yapılmasıdır. 2021’in spekülatif çılgınlığı sırasında, NFT'leri sadece hızlı zengin olma araçlarıyla karıştırmak kolaydı. Şimdi, çöküşün ardından, savunucular, NFT'lerin topluluk, kimlik ve yaratıcı ifade - kısacası, kültür - yoluyla değer elde ettiğini, maddi getiriden ziyade, yeniden anlatıya dönüyorlar ve geri dönüyorlar. “NFT'ler Ethereum’un kültürel ekonomisinin omurgasıdır,” Animoca'dan Yat Siu gözlemleyerek, tokenlar ve DeFi'nin ötesinde, NFT'lerin Web3 topluluklarında sosyal statüyü ve aidiyeti temsil ettiğini vurguluyor. Gerçekten de belirli NFT'leri sahip olmak, özel kulüplere (hem çevrimiçi hem de gerçek) giriş hakkı sağlar, kişinin kimliğini (Twitter profil resimlerinde veya Discord rollerinde bir esneklik) gösterir ve belirli bir hareketle veya estetikle uyum sinyali verir. Bu yön tam olarak kaybolmadı, ayı piyasasında bile. Bağlı NFT toplulukları hala toplantılar düzenliyor, Certainly! Below is the translated content, following your specified format:
İçerik: yaratıcı projelerde iş birliği yapmak ve fiyatlar düşerken alt kültürlerini desteklemek. Şimdi, ilgi geri döndüğünde, bu sosyal temeller NFT'lerin daha organik, kalıcı bir büyüme aşamasını sürdürmede hayati olabilir.
Son zamanlardaki birkaç gelişme, NFT'ler etrafındaki kültürel canlanmayı pekiştiriyor. Örneğin, web3-native sanat ve koleksiyon ürünleri ana akım platformlara yeniden sızmaya başladı, ancak yeni şekillerde. Temmuz ayında, efsanevi rapçi Snoop Dogg -ilk ünlülerden biri olan NFT meraklılarından- Telegram üzerinde neredeyse 1.000 NFT "geçişi" satışını 30 dakikadan kısa bir sürede gerçekleştirdi. Bu yaratıcı satış (esrar temalı bir dijital koleksiyonla bağlantılı), Snoop'un kültürel prestijini erişilebilir bir dağıtım kanalıyla (Telegram sohbet uygulaması) birleştirerek NFT'lerin izleyicilere ulaşmanın yeni yollarını bulduğu hakkında konuşmalar başlattı. Bu, kripto balonunun dışında bile, kültürel açıdan geçerli NFT'lere olan talebin (özellikle büyük etkileyiciler veya markalar tarafından itildiğinde) hala var olduğunu gösteriyor. Benzer şekilde, büyük markalar ve kişilikler, hayranları etkileşimde bulunmanın bir yolu olarak NFT'lerle denemeye devam etti. Örneğin, bilet satış devi Ticketmaster, NFT'leri canlı etkinlik deneyimine entegre etmek için sessizce özellikler sundu. 2023 yılına gelindiğinde, Ticketmaster, NFL ve diğer etkinlikler için Flow blok zincirinde neredeyse 15 milyon dijital koleksiyonluk bilet kuponu basmıştı – katılımcıların biletlerini ücretsiz anı NFT'lerine dönüştürüyordu. Ardından, rock grubu Avenged Sevenfold ile yapılan bir pilot çalışmada, Ticketmaster, gruba bağlı NFT hayran kulübü geçiş sahiplerine konser biletlerine özel erken erişim sağlayarak NFT-gated bilet satışlarını tanıttı. Deneme başarılı oldu (yaklaşık 1.000 bilet, karaborsacılar olmadan NFT sahiplerine satıldı) ve Ticketmaster, token-gating özelliğini NFT topluluğu olan tüm sanatçılara açtı. Bu tür bir entegrasyon, NFT'lerin dijital üyelik kartları veya hayran kulübü geçişleri olarak işlev göreceği, sahiplerine gerçek dünya avantajları sağlayacağı bir geleceğe işaret ediyor. Bu, saf spekülatif çizgi film JPEG'lerini alıp satmaktan çok uzak – bunun yerine, NFT, yaratıcı ile izleyici arasındaki köprüyü kurarak sadakati ve deneyimi pekiştiriyor.
“NFT'ler topluluk altyapısı olarak” kavramı hız kazanıyor. Bir kerelik pahalı sanat satışlarına odaklanmak yerine, birçok proje artık NFT sahiplerini uzun vadede meşgul eden bir marka ve evren inşa etmeyi vurguluyor. Dikkate değer bir örnek, tüm olasılıkları yenerek ayı piyasası geri dönüş hikayesi haline gelen sevimli çizgi film penguen PFP koleksiyonu Pudgy Penguins'tir. Pudgy Penguins, topluluk odaklı IP'ye (fikri mülkiyet) ağırlık verdi – NFT sahiplerinin penguen karakterlerini yaratıcı projelerde ve ürünlerde kullanmalarına olanak tanıdı – ve strateji ödüllerini ortaya çıkardı. 2023 yılı sonunda, Pudgy Penguins “Pudgy Toys” – NFT karakterlerine dayalı fiziksel peluş oyuncaklar ve figürler – piyasaya sürdü ve Walmart gibi büyük perakendecilerde dağıtım sağladı. Oyuncaklar başarılı oldu: 2024 yılı başlarına kadar, 750.000'den fazla Pudgy Penguen oyuncağı satıldı (>10 milyon $ satış) ve hat ülke genelinde 3.100 Walmart mağazasına genişletildi. Her oyuncak, alıcının dijital bir Penguen avatarı veya öğesi talep etmesine olanak tanıyan bir QR kodu içeriyor, yeni kullanıcıların NFT dünyasına gizlice katılmasını sağlıyor. Önemli olan, orijinal NFT sahipleri bu başarıdan yararlanıyor: Pudgy Penguins, belirli Penguen NFT'nizin sanatı bir oyuncakta kullanılırsa, net satışların %20'sine kadar bir telif ücreti alacağınız bir IP lisanslama programı başlattı. Böylece, topluluğun çıkarları, markanın genişlemesiyle hizalanıyor. Bu durum, Pudgy Penguins'in NFT taban fiyatını 2023'ün son üç ayında 5 kat artırarak, daha geniş pazar zayıflarken bile ortaya çıktı. Anaakım kültüre (oyuncaklar, sosyal medya içerikleri vb.) yayılırken topluluğunu ödüllendiren Pudgy Penguins, NFT projeleri için sürdürülebilir bir model sergiledi. Bir analistin belirttiği gibi, Pudgy Penguins “tokenize edilmiş koleksiyonlar için kademeli olarak çöken bir piyasada” başarılı oldu, ürünlerini daha geniş kitlelere getirdi ve sahiplerine değer sundu. Başarıları onlara bazı çevrelerde 2023 Yılının NFT Projesi unvanını bile kazandırdı. Bu hikaye, NFT'lerin, saf varlıklar yerine marka ve topluluk olarak görüldüğünde, zorlu bir piyasada bile dayanabileceğini ve başarılı olabileceğini vurguluyor.
Diğer mavi çipli NFT toplulukları da uzun vadeli fayda ve kültürel geçerlilik inşa etme konusunda benzer şekilde yoğunlaştılar. Bored Ape Yacht Club'ın arkasındaki şirket Yuga Labs, ayı piyasasında Otherside adlı bir metaverse oyun platformu geliştirerek ve BAYC franchise'ını yeni medyalara genişleterek zaman geçirdi. Ancak 2024 yılına gelindiğinde, Yuga gerçekle yüzleşti: Bored Ape NFT taban fiyatları, Nisan 2022'deki zirveden yaklaşık %90 kadar çöktü ve sanal arazi tapuları (Otherdeed NFT'leri) etrafındaki heyecan sönmüş durumda – taban fiyat sadece 0.2 ETH'ye (yaklaşık %90 azalma) indi. Yanıt olarak, Yuga Labs büyük bir yeniden yapılandırma ve "temellere dönüş" pivotu duyurdu. Diğer projeleri azaltarak Otherside'ın çekirdek vizyonunu sunmaya ve Ape topluluğunu canlandırmaya odaklanmak için daha yalın ve daha "kripto-belirli" hale gelmeyi hedefliyorlardı. Bununla, bazı oyun girişimlerini satarak, BAYC sahiplerinin başlangıçta değer verdiği şeye yeniden odaklanıldı: özel deneyimler, yaratıcı hikaye anlatımı ve önde gelen bir kripto topluluğu içinde statü. Piyasa, yenilenen odaklanmanın haberiyle temkinli bir iyimserlik gösterdi – BAYC ve Mutant Ape NFT fiyatları aslında %10–20 arttı. Bu, daha düşük değerlemelerde bile, mavi çip NFT sahiplerinin bu toplulukların gelecekteki potansiyeline derinden yatırım yaptıklarını gösteriyor. Arkalarındaki şirketler vaat edilen oyunları, etkinlikleri veya ortaklıkları gerçekleştirebilirse (esas olarak Yuga'nın hedeflediği gibi Web3'ün "Disney"ini inşa etmek), o zaman NFT'ler orijinalliklerini yeniden kazanabilir. Benzer şekilde, Doodles (renkli karakterler) ve Azuki (anime temalı NFT'ler) gibi projeler, genişletilmiş eğlence girişimlerine geçiş yapıyor – müzik ve animasyon stüdyolarından moda iş birliklerine kadar – NFT IP'lerini tanınabilir markalara dönüştürmeyi deniyor. Bu çabaların hemen mali ödülleri belirsiz olabilir, ancak bunlar bir olgunlaşmayı işaret ediyor: NFT ekipleri uzun vadeli oyun oynuyor, spekülatif balonların ötesinde gerçek kültürel markalar oluşturmaya çalışıyorlar.
Kaputun altında, NFT'ler için altyapı ve kullanıcı deneyimi de gelişiyor, patlama ve çöküş döngüsünden alınan derslerle yönlendiriliyor. Bir kere, Ethereum üzerindeki yüksek işlem ücretleri – 2021 çılgınlığı sırasında büyük bir sorun olan – Layer-2 ağlarının ve NFT'ler için alternatif blok zincirlerinin yükselmesiyle hafifletildi. Birçok NFT basma ve ticaret etkinliği, daha düşük ücretler ve daha hızlı onay süreleri sunan Polygon, Arbitrum ve Immutable X gibi ağlara ya da Ethereum "rollup"larına taşındı. Bu durum, yasaklayıcı maliyetler olmaksızın yeni NFT kullanım durumlarının (özellikle oyun) gelişmesini sağladı. Hatta Bitcoin blok zincirinin kendisi bile, 2023'te Ordinals adındaki yenilikle NFT partisine katıldı ve Satoshi düzeyinde resim yazı eklemelerine olanak sağladı, Bitcoin NFT'lerinin dalgasını yarattı. İlginç bir şekilde, çoğu NFT kategorisi 2022-24 arasında fiyatlar ve hacimlerde düşüş yaşarken, Bitcoin temelli NFT'ler bu trende meydan okudu – Bitcoin tabanlı dijital sanatın ortalama fiyatları 2023'ten 2025'in başlarına kadar neredeyse %900 arttı. Bu, Ethereum'un ötesine genişleyen bir ekosistem içinde "tarihi" veya alternatif zincir NFT'lere artan bir koleksiyoncu ilgisinin olduğunu gösteriyor. Çapraz zincir NFT pazar yerleri ve köprüler açılıyor ve bu, gelecekte kullanıcıların NFT'lerinin hangi zincirde olduğunu bile bilmediği (veya umursamadığı) bir geleceğe işaret ediyor,
bu arada istenen fayda veya sahiplik sağlanıyor.
Ek olarak, NFT pazar yeri manzarası da sarsıldı, bu da nihayetinde koleksiyonculara ve yaratıcılara (bir miktar tartışmayla birlikte) yarar sağlayabilir. Ayı piyasası sırasında, Blur gibi yeni ticaret platformları, sıfır ticaret ücreti sunarak ve yalnızca minimum telif hakkı ödemesi yaparak yüksek hacimli tüccarları ödüllerle agresif bir şekilde çekerek, OpenSea'nin ticaret hacmini aşmayı başardı. Bu, endüstri genelinde bir "tabana yarışmayı" ateşledi: 2023 ortalarına gelindiğinde, OpenSea %2.5 pazar yeri ücretini kaldırdı ve yaratıcı telif haklarını isteğe bağlı hale getirdi (esas olarak bahşiş tabanlı), pazar baskısına boyun eğdi. Bu, NFT sanatçıları için bir darbe oldu (bir Verge başlığına göre, "NFT'lerin temel bir özelliği tamamen bozuldu"), ancak aynı zamanda yeni başlayanlar için NFT ticaretini daha erişilebilir hale getirdi ve pazarda daha fazla likidite sağlayabilir. Yaratıcılar haklı olarak itiraz ettiler – sürekli yeniden satış telif haklarının NFT değer önerisinin bir parçası olduğu söylenmişti ve şimdi bu vaat terk ediliyordu. "Bu temelde yanlıştır ve tüm NFT alanına zarar verir," dedi bir NFT kurucusu The Verge'e Ağustos 2023'te, birçok sanatçı tarafından işletilen projenin bu telif haklarına gelir için güvendiğini belirtti. Uzun vadede, topluluk telif haklarını uygulamak veya yeni gelir modelleri (NFT projelerinin daha fazla birincil düşüş yapması veya premium katmanlar sunması gibi) arayabilir. Şimdilik, ancak, düşen ücretler, NFT ticaretini yeni başlayanlar için daha erişilebilir hale getirdi ve belirli platformlardan kaçan veya telif haklarından kaçmak için NFT'leri saran tüccarların yarattığı pazar bozulmalarını ortadan kaldırdı.
Fiyatlardaki daha fazla şeffaflık ve pazar yerleri arasında rekabet, NFT alanının olgunlaşmasına yardımcı olabilir, bu da sanatçılara otomatik olarak ödeme yapılmasına dair erken idealizmin bedeli olsa bile. Devam eden tartışma yeniliği de teşvik etti – örneğin, bazı projeler telif haklarının "zincirde uygulanması" veya koleksiyoncuların yaratıcı ücretleri gönüllü olarak onurlandırdığı sosyal anlaşmalarla denemelere başladı. Bu sorunun nasıl çözüldüğü, NFT'lerin yaratıcı ekonomisini ileriye dönük olarak etkileyecektir.
Zorluklar ve Değişiklikler: 2024–25 NFT Manzarasında Neler Farklı?
Yeşil filizler ortaya çıkarken, mevcut NFT manzarası, 2021 çılgınlık dönemiyle karşılaştırıldığında önemli ölçüde farklı ve yeni bir dizi zorlukla karşı karşıya. İlk ve en önemlisi, bu canlanmanın öncesinde gerçekleşen pazar düzeltmesinin saf ölçeği. NFT ticaret faaliyetlerindeki zirveden dibe kadar olan çöküşün ne kadar dramatik olduğu abartılamaz. DappRadar'ın Mart 2025 raporuna göre, genel NFT ticaret hacimleri, 2021'in zirvesinden 2025'in başlarına kadar %93 düştü. Belirli Çeviri:
Sanat NFT'leri alanında, rakamlar daha da iç karartıcı: 2021'de yıllık 2.9 milyar dolarlık bir pazar olan sanat NFT'leri, 2024 yılı için yalnızca 197 milyon dolara düştü. 2025'in ilk çeyreğinde, üç aylık sanat NFT satışları sadece 23.8 milyon dolardı. Rapor ayrıca, aktif NFT sanat ticareti yapanların, zirvede yarım milyondan fazla iken 2025'e kadar 20,000'in altına indiğini belirtti. Ve bu sadece güzel sanatlarla sınırlı değil – çoğu NFT koleksiyonu etkili bir şekilde solup gitti. Bir analiz, 2023 sonlarına gelindiğinde, NFT koleksiyonlarının %95'inin bir piyasa değeri olmadığı (kimsenin onları alıp satmadığı) ve dünya çapında “değersiz” NFT'lere sahip tahmini 23 milyon sahip bıraktığını buldu. Çılgınlık sırasında basılan binlerce önemsiz PFP projesi ve rastgele meme'lerin büyük ölçüde tüm likidite ve değerini kaybettiği belirtildi. Bu zorlama acı vericiydi ama fazlalıkları temizlemek ve gerçekten değerli projelerin parlamasına izin vermek için gerekliydi, birçok uzman bu şekilde söylüyor. Bu, yalnızca gerçek kullanıma sahip şirketlerin ayakta kalıp geliştiği dot-com balonunun patlamasını hatırlatıyor.
NFT'lere olan itibari darbe de son iki yıl içinde önemli oldu. Fiyatlar düştükçe, ana akımın NFT'lere olan şüpheciliği arttı – sıklıkla onları en iyi ihtimalle spekülatif bir heves, en kötü ihtimalle dolandırıcılık ve sahtekarlık için bir üretim alanı olarak gördü. Yüksek profilli tartışmalar pek de yardımcı olmadı. Örneğin, 2023 başlarında lüks marka Hermès, Hermès'in ünlü çantalarını tüylü dokularla tasvir eden "MetaBirkin" NFT'lerini yaratan bir sanatçıya karşı dikkatle izlenen bir davayı kazandı. Bir ABD jürisi, bu NFT'lerin Hermès'in ticari markalarını ihlal ettiğini, savunmanın bunun sadece sanatsal bir ifade olduğunu ileri sürdüğü argümanı reddederek karara bağladı. Mahkeme, zarar bedeli ödemenin yanı sıra, MetaBirkin'lerin satışını yasaklayan kalıcı bir tedbir verdi. Dava, geleneksel fikri mülkiyet hukukunun NFT'lere tam olarak uygulandığını işaret etti – gerçek markaları veya tasvirleri kullanmanın NFT yaratıcıları için hukuki sıkıntılara yol açabileceği uyarısı gönderdi. Aynı dönemde, ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) NFT'lere örnek teşkil edici bir şekilde baskı yaptı: Ağustos 2023'te, SEC bir NFT projesine yönelik ilk yaptırım eylemini gerçekleştirdi. Los Angeles merkezli bir şirket olan Impact Theory'yi, şirket içinde esasen yatırım sözleşmelerine benzeyen NFT'ler satarak kayıt dışı menkul kıymet arzı gerçekleştirmekle suçladı. Impact Theory'nin, "Kurucu Anahtarı" NFT'lerini alıcılara şirketin gelecekteki başarısına bir pay olarak pazarlaması – hatta kendisini Disney ile karşılaştırarak – sahibine şirketin başarılı olması durumunda kar getireceğini ima etmesi, menkul kıymet yasalarının ihlali olarak değerlendirildi ve dava 6 milyon dolarlık ceza ve şirketin kalan tüm NFT'leri imha etmesini ve yatırımcıları tazmin etmesini gerektiren bir uzlaşma ile sonuçlandı. İki SEC komiseri, birçok NFT'nin menkul kıymet olarak değerlendirilmesine öncü olabileceğinden endişe ederek, kısmen karşı oy kullandı. Ne olursa olsun, mesaj netti: Mali vaatlerde bulunan NFT projeleri düzenleyici incelemeye tabi olacak. Bu muhtemelen açıkça yatırım benzeri NFT planlarına ket vurmuş olsa da, aynı zamanda endüstriyi daha gerçek kullanım ve şeffaflığa yönlendirmeye yardımcı olmaktadır.
Bu tür engellere rağmen, NFT inşacıları boş durmadı. Aksine, düşüş piyasası, abartının ötesinde inovasyona ve somut kullanım alanlarına yeniden odaklanmaya zorladı. 2024 büyük bir boğa koşusu getirmedi, ancak biletleme, oyun, sanal moda ve sadakat programları gibi alanlarda NFT uygulamalarının istikrarlı bir şekilde gelişmesini sağladı. Büyük işletmelerin, NFT'leri gerçek iş ihtiyaçları için kullanmayı tercih ettiklerini gösteren olumlu işaretler vardı: Haziran 2023 CoinDesk raporunda "büyük oyuncuların sadakat, üyelik ve biletleme hizmetlerini güçlendirmek için NFT'leri kullanmayı tercih ettiğini, bu büyük çaplı benimseme için olumlu işaretler olduğunu" belirtti. Örneğin, Starbucks, son derece popüler sadakat programının NFT tabanlı bir uzantısını, Odyssey'i 2022 yılı sonunda başlattı; kullanıcılar meydan okumaları tamamlayarak koleksiyonluk “damgalar” (NFT'ler) kazanabiliyor ve bunları avantajlar için kullanabiliyordu. Bu büyük bir konuydu – bir marka, milyonlarca düzenli tüketiciyle etkileşime geçmek için NFT'leri kullanıyordu, çoğunlukla Polygon blockchain üzerinde arka planda. Ancak 2024 başlarında, Starbucks beklenmedik bir şekilde Odyssey beta programını kapatma kararı aldı. Şirket açık bir neden vermedi, sadece programı geliştirirken yeni girişimlere yer açmaları gerektiğini belirtti. NFT ve kripto basını, programın çekiciliğinin beklentileri karşılamıyor olabileceğini veya Starbucks’ın düzenleyici belirsizliklerden kaçınmak istediğini speküle etti. Kapanış, diğer büyük firmaların benzer geri çekilmesiyle aynı zamana denk geldi: Hype sırasında bir NFT pazarı başlatan GameStop, daha geniş şirket kesintileri ortasında, bu girişimi de 2023'te kapadı. Meta (Facebook/Instagram), 2022 başlarında NFT profil resmi özellikleri ve dijital koleksiyon pazarı başlatmıştı, ancak 2023 başlarında tüm NFT özelliklerini devre dışı bıraktı, şirketin stratejik değişimi ve maliyet kesintilerinin bir parçası olarak, lansmandan yalnızca 10 ay sonra. Bu geri adımlar kısa vadede kesinlikle cesaret kırıcıydı – ana akımın henüz NFT'leri geniş ölçekte benimsemeye hazır olmadığını veya zamanlamanın bir kripto kışının derinliklerine uygun olmadığını düşündürdüler.
Ve yine de, bazı kapılar kapanırken, diğerleri açıldı. Bu pilotlardan öğrenilen dersler paha biçilmezdir ve sonraki NFT girişimlerine uygulanmaktadır. Şirketler, dijital sahiplik fikrinin altında yatan fikirden vazgeçmiyorlar; aksine, yaklaşımı ayarlıyorlar. Nike, örneğin, .SWOOSH platformu ile ilerlemiş durumda – sanal Nike spor ayakkabıları ve dijital koleksiyonlar için bir Web3 pazarı. Sneakerhead kültürünü dijital koleksiyonlarla kombine etmeyi amaçlayarak fiziksel ürün artışlarıyla tamamlayan bir şekilde. 2023'teki ilk .SWOOSH spor ayakkabı NFT koleksiyonları mütevazı ama sağlam bir yanıt aldı ve Nike, etraflarında etkileşimli deneyimler yaratmaya özen gösteriyor (oyunlar veya AR gibi). Reddit’in de 2022’de “Reddit Avatar” NFT’leri (koleksiyonluk profil avatarları) ile sürpriz bir başarı yakaladığı, Poligon’a milyonlarca kullanıcıyı fark ettirmeden aktararak NFT’ler kullandıkları belirtildi. Reddit avatar ticaret çılgınlığı soğudu, ancak konsept, büyük Web2 platformlarının NFT'leri eğlenceli bir özellik olarak değil de spekülatif bir varlık olarak entegre edebileceğini kanıtladı – bir model diğerleri tarafından (örneğin Twitter/X'in NFT entegrasyonlarını daha derinlemesine araştırdığı söyleniyor, altıgen profil resmi doğrulaması dışında) taklit edilebilir.
Özellikle, geliştiriciler ve Web3 girişimcileri NFT’leri geleceğin internetinin yapı taşları olarak kullanmaktan vazgeçmediler. NFT merkezli girişimlerde (pazar yerleri, altyapı, yaratıcı stüdyolar) yatırım ve geliştirme 2024 boyunca devam etti, değerlemeler daha düşük olsa bile. Alandaki akıllı zihinler, “NFT 2.0” konseptleri üzerinde çalışıyor: dış veriye göre değişebilen dinamik NFT’ler (zamanla evrilen bir NFT sanat eseri veya bir oyunda seviye atlayan bir karakter hayal edin), fraksiyonel sahiplik ve NFT ETF’leri, kimlik ve itibar için daha iyi soulbound token uygulamaları ve sahip olduğunuz bir öğenin sanal dünyalar arasında sorunsuzca hareket etmesini sağlayacak çapraz uygulama birlikte çalışabilirlik standartları. Bu çabalar boğa piyasası manşetlerinin altında gözden kaçıyor olabilir, ancak daha olgun bir NFTekosisteminin temelini yavaş yavaş atmaktadırlar. Analistler tarafından belirtilen bir potansiyel katalizör, real-world assets (RWA) tokenizasyonudur. Teorik olarak, herhangi bir benzersiz varlık – bir ev tapusu, lüks bir saat, güzel bir şarap şişesi – bir NFT olarak temsil edilebilir, mülkiyet kanıtı sağlayabilir ve onu transfer etmek veya teminatlandırmak için daha kolay bir yol sunabilir. Bu fikir, 2023 sonlarında ivme kazandı; ABD Kongre Üyesi Patrick McHenry, mali duruşmalarında "RWA tokenizasyonunun" vaatlerini vurguladı. DappRadar analisti Sara Gherghelas, yeni katalizörlerin bir sonraki NFT toparlanması için gerekli olduğunu belirtti ve özellikle gerçek dünya varlığı NFT’lerini muhtemel büyüme itici güç olarak belirtti. Zaten deneyimler gördük: NFT yoluyla mülk satışları (örneğin, 2022'de Güney Carolina'da bir ev NFT olarak satıldı), altın külçe saklama NFT'leri ve Siemens gibi şirketler NFT tabanlı tahvil çıkardı. Düzenleyici engeller aşıldığı takdirde, bu tür kullanım örnekleri, kedi resimleri ve çizgi film maymunlardan oldukça farklı, daha ciddi, fayda odaklı bir değeri NFT alanına getirebilir.
Sürdürülebilir Bir NFT Canlanması Ufukta mı?
Yukarıdakilerin tümünü göz önünde bulundurarak, NFT pazarının son 1 milyar dolarlık tek günlük değer artışı iki şekilde okunabilir. İyimserler, bunun yeni bir döngünün başlangıcını işaret ettiğini savunacaklar: son balonun aşırılıklarının tükenmesi, daha güçlü projelerin daha sürdürülebilir bir yükselme trenine öncülük etmesine bırakarak bir dönüm noktası. NFTlerin bir teknoloji olarak kalıcı olduğuna dair işaretler olarak, kripto'nun kurumlar tarafından daha fazla kabul görmesi (örneğin büyük markalar ve hatta hükümetlerin NFT'lerle ilgilenmeleri), altyapıdaki iyileştirmeler (NFT'leri daha ucuz ve kullanımı daha kolay hale getirmek) ve temel toplulukların sarsılmaz bağlılığı gibi işaretler veriyorlar. Sanatçıları, oyuncuları ve koleksiyoncuları yeni yollarla güçlendiren gerçek dijital sahiplik fikrinin kültürel yankısı henüz tam olarak gerçekleştirilmemiş devrimci bir fikir olmaya devam ediyor, ancak adım adım yaklaşmaktayız. Bu bakış açısına göre, mevcut ralli, daha geniş kripto pazar momentumunun geri dönmesiyle birlikte, tam teşekküllü bir NFT rönesansına dönüşebilir. Eğer Ethereum yükselmeye devam ederse (bazıları, ETF onayları ve ağ yükseltmelerinin arkasında 5k'nin üzerinde yeni zirveler öngörmektedir), mavi çip NFT fiyatlarını da birlikte yükselterek olumlu manşetler oluşturabilir ve yatırımcı ilgisini geri çekebilir. Daha fazla düzenleyici netlik (örneğin sabit para yasası ve diğer kripto yasaları gibi) Starbucks veya Meta gibi şirketlerin beklemeye almasına neden olan yasal gri alanları azaltabilir, belki de onları NFT girişimlerini yeniden başlatmaya teşvik edebilir. Ve önemlisi, yeni bir NFT uygulama mahsulü – oyun kaplamalarından etkinlik biletlerine, metaverse öğelerine kadar – insanların hayal gücünü yakalayabilir şekilde gelebilir, tıpkı 2021'deki profil resmi koleksiyonları gibi. Her kripto döngüsü, yeni bir anlatı taşır (2020'de DeFi, meme paraları vb.), ve belki de 2024–2025 yıllarında NFT'ler, saf koleksiyondan daha fazla entegre fayda ile yönlendirilecek.İçerik: üyelik ve takas edilebilir bir koleksiyon).
Öte yandan, şüpheciler bir NFT baharını ilan etmek için henüz erken olduğunu belirtiyor. Son rallinin görece dar olduğunu – birkaç üst düzey koleksiyona odaklandığını – ve daha geniş bir talep dönüşünden ziyade tek seferlik olaylarla (bir balinanın alımı, bir short squeeze veya ETH fiyatındaki bir sapma) ateşlenmiş olabileceğini not ediyorlar. Kullanıcı sayılarının ve likiditenin zirvenin çok altında kalması, NFT pazarının hâlâ yeni gelenleri çekmekte zorlandığını gösteriyor. Kripto dünyasının dışındaki birçok kişi, NFT'lerin %95'inin değersiz hale geldiği manşetlerini gördükten veya JPEG'lerde servet kaybeden insanların hikayelerini okuduktan sonra kötü bir tatla baş başa kaldı. Bu halkla ilişkiler zararının üstesinden gelmek, somut başarı öyküleri ve zaman gerektirecek.*Regülasyon da iki ucu keskin bir kılıçtır: açıklık iyi olsa da, artırılmış denetim NFT'lerin daha yenilikçi veya merkeziyetsiz yönlerini dizginleyebilir. Örneğin, kâr payı sağlayan her NFT bir menkul kıymet olarak kabul edilirse, NFT'ler aracılığıyla topluluk finansmanı için yaratıcı yeni modelleri engelleyebilir. Ayrıca makroekonomik arka plan var – tüm riskli varlıkların üzerinde duran bir faktör. Küresel ekonomi bir resesyonla karşılaşırsanız veya faiz oranları yüksek kalırsa, NFT'lere spekülatif yatırım tekrar hızla kuruyabilir. Bu senaryoda, NFT'ler belki de koşullar iyileşene kadar kriptonun niş bir köşesinde kalabilir.
Olası görünen şey, ortaya çıkarsa, bir sonraki NFT döngüsünün önceki döngüden farklı görüneceğidir. 2021 çılgınlığı, sık sık basit koleksiyonlardaki şaşırtıcı fiyatlarla, sayısız yeni düşüşlerin altına hücumu, ünlülerin abartılı reklamları ve evet, mantıksız coşkunun adil bir miktarıyla karakterize edildi. 2024–2025 canlanması, tersine, kalite ve işlev vurgusunu daha fazla görebilir. Piyasa değeri liderliğinin, saf sanat/PFP projelerinden, oyun ekosistemleri, güçlü marka ortaklıkları veya benzersiz faydalar sunanlara kaydığını görebiliriz. Örneğin, başarılı bir oyun karakteri veya popüler bir alan adı (şimdiye kadar 2.7 milyonun üzerinde kaydolmuş olan ENS alanları gibi) olarak ikiye katlanan bir NFT, rastgele bir avatar görüntüsünden daha dayanıklı ve geniş çapta kullanılabilir olabilir. İnteroperabilite de bir sonraki aşamayı tanımlayabilir – birden fazla platformda kullanılabilecek (farklı oyunlarda oynanabilir, çeşitli sosyal medyada görüntülenebilir, dijital ve fiziksel avantajlar için kullanılabilir) NFT'ler muhtemelen daha çekici olacaktır. Esasen, kullanıcılar altta yatan teknoloji veya spekülatif açıdan daha az ve “Bu NFT benim için ne yapabilir?” sorusuyla daha fazla ilgileneceklerdir – ister itibar, erişim, keyif veya kâr olsun.
Teşvik edici bir şekilde, birçok inşaatçı zaten bu zihniyetle uyum içinde. Guardian'ın son çöküşün kalıntılarını analiz ettikten sonra bildirdiği gibi, uzun vadede hayatta kalacak NFT'lerin “tarihi olarak önemli... gerçek sanat veya gerçek fayda sağlaması” gerekecek. Önemsiz para kapma girişimleri büyük ölçüde temizlendi. Hâlâ ayakta duran projeler – CryptoPunks, BAYC, Art Blocks, World of Women ve diğerleri – ya tarihsel öneme sahip ya da inanmaya devam eden sağlam topluluklara sahip olma eğilimindedir. Şu anda başlatılan yeni projeler daha bilgili bir izleyici kitlesiyle karşı karşıya ve nostalji veya FOMO'dan daha fazlasını sunmak zorundadır. Örneğin, Web3 oyun sektöründe bunu görüyoruz: NFT tabanlı yeni oyunlar genellikle pazarlamada öğelerine “NFT” demekten bile kaçınıyor, kendilerini oyun oynanışına odaklanıyorlar ve yalnızca NFT özelliğini ikincil bir fayda olarak vurguluyorlar (örneğin oyun içi varlıkların gerçek sahipliği gibi). Bu blockchain oyunlarından biri gerçekten ana akım oyuncular arasında patlarsa, belki de mobil oyunların uygulama içi satın almaları tanıttığı gibi, onları farkında bile olmadan milyonlarca kişi NFT'lere yönlendirebilir. Benzer şekilde, büyük bir spor ligi veya eğlence franchise'ı koleksiyonlar veya biletler için NFT'leri sorunsuz bir şekilde entegre ederse, hayranlar onları sadece deneyimi geliştirdiği için (kanıtlanabilir şekilde otantik koleksiyonlar, biletlerin daha kolay yeniden satışı vb. gibi) kullanabilirler, spekülatif kazançların peşinde oldukları için değil.
Önümüzdeki haftalarda ve aylarda, yakından izleyenler dayanıklı bir NFT geri dönüşünün onay sinyali arayacaklar. Anahtar metrikler arasında aktif kullanıcıların sürekli artışları (sadece büyük ticaretler tarafından çarpıtılabilen hacim değil), çeşitli koleksiyonların taban fiyatlarındaki istikrarlı yukarı yönlü hareketler (sadece bir günlük artışlar değil) ve birincil satışların canlanması (gerçek ilgi nedeniyle yeni basımların tükenmesi, sadece abartılı hediyeler değil) bulunuyor. Ayrıca kripto Twitter'ın dışındaki duygu da önemli: sanatçılar bir kez daha bir ortam olarak NFT'leri keşfediyor mu? Markalar tekrar pilot programlar başlatıyor mu (belki de bir Starbucks Odyssey 2.0 ilkinden öğrenildikten sonra)? Gündelik insanlar, nadir bir spor ayakkabı veya konser bilet stubu gösterdikleri gibi, gururla dijital koleksiyonlarını gösteriyorlar mı? Bu tür şeyler olmaya başlarsa, bu NFT'lerin çöküşün aymazlığından çıktığı ve yeni bir büyüme aşamasına geçtiği anlamına gelecektir; tartışmasız daha ayık ve sürdürülebilir bir aşama.
Şimdilik, NFT pazar değerindeki tek günlük 1 milyar dolarlık artış, "Hayır, NFT'ler ölmedi" şeklinde bir ünlem işareti olarak duruyor. Pek çok kişi tarafından terk edilmiş, yaralı ve göz ardı edilmiş olabilirler – ama benzersiz ürünlerin doğrulanabilir dijital mülkiyeti fikri dayanıklılığını kanıtlıyor. Yat Siu’nun zarif bir şekilde ifade ettiği gibi, bir sonraki NFT dalgası, tam da “saf finans oyunlarının ötesinde” olması nedeniyle tüm Web3 alanını yeni zirvelere taşıyabilir. NFT'ler finansı kültürle, teknolojiyi sanatla, toplulukları pazarla harmanlıyor. Bu benzersiz birleşim, blok zinciri ekosisteminde özel bir yer işgal etmelerine olanak tanıyor. Spekülatif fazlalıklar kontrol altında tutulabilir ve odak yaratıma ve faydaya döndürülebilirse, NFT'ler sonuncusundan farklı karaktere sahip olsa da bu kadar dönüşümcü olabilecek bir rönesansa hazırlanıyor olabilir.
Son düşünceler: 2025 NFT piyasası bir dönüm noktasında. Yeniden doğuşun közleri, kripto piyasasındaki güç ve yankılanan topluluk coşkusu tarafından harlanıyor. Yine de çökmenin anıları temkin aşılıyor. Önümüzdeki aylarda, abartı ile öz arasında bir itişme ve çekişme göreceğimiz olasılık dahilinde. Mavi çip koleksiyonları ve bağlı yapımcılar, NFT'lere ikinci bir rüzgar sağladı – şimdi soru, bu ivmeyi tam ölçekli bir dirilişe taşıyıp taşıyamayacakları. Dijital varlık benimseme eğilimleri devam ederse ve NFT'ler koleksiyonların ötesinde değerlerini kanıtlarsa (oyun, kimlik, marka angajmanı ve daha fazlasında), sürdürülebilir bir dönüş için zemin hazır. Kripto'da her zaman olduğu gibi, hiçbir garanti yok. Ancak net bir sonuç var: NFT'ler evrildi ve hikayeleri henüz bitmedi. Geliştiriciler, sanatçılar, markalar ve giderek daha titiz bir koleksiyoner tabanı tarafından yazılan*bir sonraki bölüm – sadece başlamaktadır ve önceki bölümden daha da ilginç bir okuma vaat etmektedir.