Geleneksel internetimiz çeşitli sorunlara karşı oldukça savunmasız. Ancak, blockchain ve Web3 çağında mantıklı bir alternatifimiz var: merkezi olmayan web.
2025 yılının Kasım ayının ortasında, internetin geniş kesimleri bir anda kesildi. Kyiv'den California'ya kadar kullanıcılar, sosyal akışları, e-postaları ya da iş uygulamaları yerine hata mesajlarına bakakaldılar. Sebep mi? Cloudflare'daki büyük bir kesinti - dünya çapındaki web trafiğinin yaklaşık beşte birini işleyen perde arkası hizmetleri olan tek bir şirket. 18 Kasım'da Cloudflare çöktüğünde, X (eski adıyla Twitter) ve OpenAI'nın ChatGPT gibi büyük platformlar binlerce kişi için erişilemez hale geldi. Mühendisler Cloudflare'in ağındaki "yaygın 500 hataları"nı düzeltmek için çabalarken, daha geniş ders görmezden gelinemiyordu: bugünün internetinde kritik tek hata noktaları var.
Bu, ilk böyle bir olay değildi. Sadece birkaç hafta önce, Amazon Web Services'teki bir arıza Snapchat ve Reddit gibi popüler siteleri çökertmişti.
Bu durumlar, web'in birkaç merkezi altyapı sağlayıcısına ne kadar bağımlı olduğunu vurguluyor. "Bir hizmet zincirin en zayıf halkası kadar iyidir... ve bu en zayıf halka, kırılana kadar kendini açığa vurmayabilir" diye not etmişti The Register, Cloudflare fiyaskosu sırasında.
Bu durumda zayıf halka koptu ve çevrimiçi dünyanın bir kısmını da beraberinde götürdü. Birçok gözlemci için bu, internetin kırılganlığına dair bir başka uyarıdır - ve daha dayanıklı, merkezi olmayan bir web çağrısıdır. Eğer internetin yarısı bir şirket öksürdüğünde "soğuk algınlığı" kapabiliyorsa, belki de web'in yapısını yeniden düşünme zamanıdır.
Merkezi olmayan web fikri yeni değil - yıllardır teknoloji çevrelerinde köpürüyor - ancak her yüksek profilli kesinti ve veri skandalı ona yeni bir aciliyet kazandırıyor. Savunucular, gerçekten merkezi olmayan veya "dağıtılmış" bir web'in, herhangi bir sunucu, şirket veya ağ başarısız olsa bile web sitelerini ve hizmetleri çevrimiçi tutabileceğini savunuyor. Merkezi olmayan bir modelde, dijital yaşamlarımızın bu kadar çok kilit taşı olarak hareket eden tek bir şirket olmaz. Çekici bir vizyon: merkezi merkezler gittiğinde çalışmaya devam eden ve herhangi bir otorite tarafından kontrol edilmez veya sansürlenmeye dirençli bir web. Cloudflare'ın destansı kesintisinin ardından, bu vizyon yeni destekçiler kazanıyor. Bir İnternet Arşivi veterinerinin belirttiği gibi, mevcut web "güvenilir bir şekilde erişilebilir" değil, kısmen içerik dağıtım merkezlerinin çok merkezi olması nedeniyle - "aynı anda güvenilir, gizli ve eğlenceli" bir web'e ihtiyacımız var ve bunu elde etmek için "dağıtılmış bir web inşa etmeliyiz".
Merkezi Olmayan Web Nedir (ve Nasıl Çalışır)?
Merkezi olmayan web - genellikle Web3 olarak adlandırılır - gücü ve veriyi birkaç merkezi sunucu veya şirkette yoğunlaştırmak yerine birçok düğüm arasında dağıtmayı amaçlayan yeni bir internet mimarisini ifade eder. Özünde, mevcut internetin güç yapısını tersine çevirmekle ilgilidir.
Bugün, çevrimiçi faaliyetlerin büyük bir kısmı, büyük şirketler tarafından sahip olunan veya hükümetler tarafından yönetilen sistemler aracılığıyla yürütülüyor. İster sosyal medyada paylaşım yapın, ister dosya depolayın, ister çevrimiçi bankacılık yapın, genellikle birilerinin veri merkezindeki sunuculara güveniyorsunuz. Teknoloji gelecekçisi Bernard Marr'ın açıkladığı gibi, bu tarihsel olarak "ağ altyapısını kurmanın en basit yolu" idi - bir şirket sunucuları kurar, bir hizmet sağlar ve kullanıcılar kendi şartlarına göre gelir. Merkezi olmayan web, merkez sunucular yerine kullanıcıların bir eşler arası ağı üzerinde çevrimiçi hizmetlerin çalıştığı çok farklı bir model öneriyor, güvenliği sağlamak için akıllı kriptografiyi kullanır. Her dijital işlemdeki bir şirket (ve kurallar kitabı) yerine, kontrol topluluk arasında paylaşılır.
Merkezi olmayan webin kalbinde, diğer merkezi olmayan protokoller ile birlikte blockchain teknolojisi vardır. Bitcoin tarafından öncülüğü yapılan ve Ethereum gibi platformlar tarafından genişletilen blok zincirler, tek bir partinin kontrolü olmadan bir bilgisayar ağı üzerinde verileri saklamanın ve işlemleri yürütmenin bir yolunu sağlar. Bunu, şifreleme ile dağıtılmış bilişimi birleştirerek başarılarlar. Her kullanıcı, sadece kendi verilerini veya varlıklarını açan özel kriptografik anahtarlara sahiptir ve veriler tek bir yerde değil, küresel olarak birçok makineye kopyalanır.
Birisi bir sunucudaki bir kaydı kurcalamaya çalışırsa, çelişki yakalanır çünkü sayısız diğer kopya gerçeği kabul etmelidir.
Hiçbir tek sunucu kesintisi veriyi çevrimdışı hale getiremez ve hiçbir merkezi yönetici onu gizlice değiştiremez.
Teorik olarak, merkezi olmayan bir ağa ait veriler sizindir ve kontrolü sizin elinizdedir - Google, Amazon veya Facebook'un politikalarına tabi değildir.
Bu yapı ayrıca sistemi Web3 jargonuna göre "güven gerektirmeyen" ve "izin gerektirmeyen" hale getirir. Güven gerektirmeyen, bir işlemin çalışması için bir aracıya veya platform operatörüne güvenmek zorunda olmadığınız anlamına gelir - kod ve ağ uzlaşısı bütünlüğü sağlar. Örneğin, kripto parayı doğrudan bir arkadaşınıza gönderirseniz, blok zincir algoritmaları bankanın transferi onaylamasına ve yerine getirmesine gerek kalmaz.
Ve izin gerektirmeyen, katılmak için bir bekçinin onayına ihtiyacınız olmadığı anlamına gelir. Bugünkü webde, örneğin, bir ödeme platformu veya sosyal site tek taraflı olarak erişiminizi kesinlikle kesebilir; merkezi olmayan bir ağda, protokolü takip ettiğiniz sürece, merkezi bir otorite sizi bir işlemden veya hizmetten engelleyemez. Savunucular, bunun daha büyük özgürlük ve yenilik kapısı açacağını söylüyor.
"Daha küresel, adil ve özgür bir finansal sistem için merkezi olmayan protokollere ihtiyaç duyuyoruz," diyor Coinbase CEO'su Brian Armstrong, Bitcoin ve Ethereum gibi merkezi kontrol olmadan çalışan kripto ağlarına işaret ederek.
Merkezi olmayanın "kuralsız" anlamına gelmediği önemlidir - aksine, kurallar bir şirket veya hükümetin üstten aşağı dikte etmesi yerine kod ve kullanıcılar arasında uzlaşı ile uygulanır. Birçok merkezi olmayan web projesi açık kaynaklıdır ve topluluk tarafından yönetilmektedir. Bazıları, kuralları şeffaf bir şekilde uygulamak için otomatikleştirilmiş akıllı sözleşmeler (kendi kendine uygulanan kod) kullanır.
Diğerleri, token sahiplerinin kararlara oy vermesine olanak tanıyan DAO'lar (Merkezi Olmayan Otonom Organizasyonlar) gibi yeni yönetim modelleriyle bile deney yapıyor. Genel hedef, gücü kullanıcılara geri taşımaktır. Verilerinizi, içeriğinizi veya işlemlerinizi merkezi platformlara teslim etmek (ve onların bu gücü kötüye kullanmayacaklarını ummak) yerine, merkezi olmayan bir web, dijital yaşamınızı kendi şartlarınızda yürütmenize olanak tanır, kriptografi gizliliğinizi ve güvenliğinizi sağlar. Bir erken web öncüsünün belirttiği gibi, "Web'i kodlama şeklimiz, çevrimiçi yaşamımızın nasıl olacağını belirleyecek" - ve merkezi olmayan web hareketi, kodlamayı bireysel özgürlük ve dayanıklılık lehine yeniden kodlamak istiyor.
Merkezi Olmayan Web'in Artıları ve Eksileri
Merkezi olmayan web'in vaadi tartışmasız heyecan verici. Artıları, mevcut internetin birçok sıkıntısına bir panzehir gibi görünüyor. İlk olarak, dayanıklılık var: tek hata noktalarını ortadan kaldırarak merkezi olmayan bir ağ, kısımlar saldırıya uğrasa veya çevrimdışı olsa bile çalışmaya devam etmelidir.
Cloudflare olayı gibi kesintiler, dağıtılmış bir sistemde bu kadar büyük bir etkiye sahip olmamalıdır.
Dosyalar veya web siteleri, dünya çapında yüzlerce düğüm üzerinde barındırılabilir, böylece en az bir kopya çevrimiçiyken erişilebilir durumda kalır. Bu aynı zamanda içerik daha sansür direnişli hale gelir. Bugün, bir hükümet veya şirket web'den bir şeyi kaldırmak isterse, çoğu zaman platformu baskı altına alarak veya barındırmayı keserek başarabilir.
Merkezi olmayan webde, saldırması kolay bir "kapalı anahtar" veya hedef alınacak merkezi bir dar boğaz bulunmaz. Bilgiyi bastırmak çok daha zor olur; bu, dijital kitapçılar ve aktivistler tarafından uzun süredir desteklenen bir hedef olan ifade özgürlüğünü ve bilgiye erişimi güçlendirebilir.
Başka bir sıkça dile getirilen fayda kullanıcı kontrolü ve gizliliktir.
Merkezi olmayan hizmetlerdeki veriler genellikle şifrelenir ve kriptografik anahtarlarınıza bağlı olduğundan, kimin erişebileceğini kontrol edersiniz. Genel itibarıyla, kişisel verileriniz, kimliğiniz ve içeriğiniz büyük bir teknoloji şirketinin sunucularında açıkta kalmaz; madencilik veya sızdırma tehlikesi yoktur. Bu büyük anlam taşıyor: artık sosyal ağlar tıklamalarınızı izleyerek reklam satamaz ve açığa çıkan milyonlarca kullanıcı kaydı skandalıyla ilgili daha fazla skandal çıkmaz. İdealde, verilerinizi sahiplenir ve yanınızda taşırsınız - örneğin, sosyal medya profiliniz bir cüzdan veya kişisel veri deposunda bulunabilir ve herhangi bir hizmete bağlayabilirsiniz, tek bir platformda rehin tutulmaz.
Böylece merkezi olmayan web, gizliliği ve bireylerin bağımsızlığını artırabilir; bu, web'in yaratıcısı Tim Berners-Lee ve diğerlerinin uzun süredir iddia ettiği bir vizyondur.
Ekonomik ve yenilik avantajları da vardır. Merkeziyetçilik büyük teknoloji tekellerini etkisiz hale getirerek rekabeti yeniden dengeleyebilir. Eğer tek bir şirket bir platformu kontrol etmiyorsa, geliştiriciler ve girişimciler izin almadan açık protokoller üstünde inşa edebilir. Bu senaryo, erken internetin açıklığını hatırlatır ve potansiyel olarak yeni bir yenilik dalgasını tetikleyebilir. Topluluklar, kendi ihtiyaçlarına göre ağlar ve uygulamalar oluşturup, katılımcıları ağı çalıştırmaya teşvik eden yerleşik token teşvikleriyle (kripto paralar veya tokenlar gibi) ödüllendirebilirler. Örneğin, merkeziyetsiz finans (DeFi) uygulamaları bankalara ihtiyaç duymadan varlıkları eşler arası ödünç alma, ödünç verme veya ticaret yapmalarına olanak tanıyabilir, genellikle daha düşük maliyetle ve küresel bir erişimle. Web3 ve kripto, bekçileri ortadan kaldırarak ve kullanıcılarına kullandıkları platformlarda doğrudan hisseler vererek "finansal sistemi ve diğer endüstrilerini güncelleyebilir. Bu, yaygın bir refah vizyonudur: kullanıcıların sadece ürün olmaktan çıkarak bir sosyal ağ veya araç paylaşım hizmetine topluluk olarak sahip olduklarını hayal edin.
Ancak, tüm bu idealizmle birlikte önemli eksiklikler ve zorluklar da gelir. Büyük bir engel karmaşıklıktır. Bugünün merkezi olmayan uygulamaları (veya "dApps") genellikle ... Translation:
Kripto cüzdanlar, gizli anahtarlar ve alışılmadık arayüzlerle uğraşmak – insanların alışık olduğu kullanıcı dostu deneyimlerden çok uzak. Deloitte şu noktaya dikkat çekiyor: “Web3'e geçiş bir tıklamalık bir çözüm değil”, ve merkezi olmayan bir hizmeti kullanmak, Google veya Amazon kullanmak kadar sorunsuz hale gelene kadar, ana akım kullanıcılar zorlanacak.
Kendi anahtarlarını yönetmek (kaybedilirse sonsuza dek erişimi kaybettirebilecek şifre gibi davranır) göz korkutucu bir görevdir. Blockchain sistemlerinde hatalar maliyetli ve geri döndürülemez olabilir. Kullanıcı deneyimi problemleri kesinlikle Web3'ün benimsenmesini yavaşlattı ve eğer merkezi olmayan web teknoloji meraklılarının ötesine geçecekse, bunları çözmek çok önemlidir.
Başka bir sorun ise performans ve ölçeklenebilirliktir. Merkezi olmayan ağlar, özellikle blockchain tabanlı olanlar, tarihsel olarak merkezi muadillerine göre daha yavaş ve daha yüksek kaynak tüketimlidir. Örneğin, Bitcoin sadece birkaç işlemi saniyede işleyebilir ve erken Ethereum, kullanım arttığında yüksek ücretler ve sıkışıklık yaşadı. Daha yeni ağlar ve güncellemeler hızları artırsa da, genellikle merkezsizleşme ve verimlilik arasında bir denge bulunmaktadır. Gerçekten dağıtılmış sistemler, pek çok düğüm arasında veri koordinasyonu sağlamak zorunda kalır, bu da gecikmeye veya işlem hacminde sınırlamalara neden olabilir.
Buna karşılık, merkezi bir hizmet bir veri merkezinde yoğun olarak optimize edilebilir. Bu, bazı yeni “Layer 1” blockchainlerin daha yüksek hızlar elde etmek için bir miktar merkezsizleşmeyi feda etmesi hakkında tartışmalara yol açıyor – bu, aşırıya kaçılırsa amacını bozabilir.
Sonuç olarak, ölçekli Web2 platformlarıyla rekabet edebilmek için, merkezi olmayan teknolojilerin hız, kapasite ve enerji tüketimiyle ilgili teknik zorlukların üstesinden gelmesi şarttır (erken blockchainler ünlü bir şekilde muazzam miktarda elektrik tüketiyordu, ancak daha yeni konsensüs mekanizmaları daha yeşildir).
Yönetim ve hesap verebilirlik de başka olumsuzluklar ortaya çıkarıyor. Merkezi olmayan bir ağda bir şeyler ters giderse – örneğin kullanıcıların parasını kaybettiren bir hata veya zararlı bir içeriğin yayılması – kim sorumlu olur? Merkezi bir sahip yoksa, anlaşmazlıkları nasıl çözümleyebileceğiniz veya yasaları nasıl uygulayabileceğiniz belirsiz olabilir. Tam merkezsizleşme çift taraflı bir kılıçtır: kurumsal egemenliği kaldırır, ancak aynı zamanda şifrenizi sıfırlamaya yardımcı olacak bir destek masası olmadığı ve dolandırıcı işlemleri geri alacak veya yasadışı içerikleri hızla düzenleyecek bir otorite olmadığı anlamına da gelir. Bu durum güvenlik ve yasal endişeleri artırır. Örneğin, düzenleyiciler anonim, merkezi olmayan platformların denetimsiz kara para aklamayı veya diğer suçları kolaylaştırabileceğinden endişe etmektedir.
Aynı şekilde, tamamen merkezi olmayan bir sosyal medya, gerekli kontrol mekanizmaları olmadığında yanlış bilgi veya kötüye kullanım için bir sığınak haline gelebilir. Savunucular, bu durumu çözmek için topluluk moderasyonu ve zincir üzerinde yönetim gibi yöntemleri deniyorlar, ancak bu sürekli evrim geçiren bir zorluk.
Son olarak, “merkezsizleşme” idealinin uygulamada aşırı beklentileri karşılamama riski de vardır.
Twitter'ın kurucu ortağı Jack Dorsey gibi şüpheciler, birçok Web3 projesinin güçlü girişim sermayesi firmaları tarafından desteklendiğine dikkat çekiyorlar – yani güç sadece bir grup kapı bekçisinden diğerine kayıyor olabilir. Dorsey, 2021'in sonlarında: “Web3'ü siz sahiplenmiyorsunuz. Girişim sermayedarları ve LP'leri sahip” demişti. "Sonuçta farklı bir etiketle merkezi bir yapı."
Başka bir deyişle, eğer birkaç zengin yatırımcı büyük blockchain ağlarını veya token tedariklerini kontrol ederse, web ilan edildiği kadar eşitlikçi olmayabilir. Bu eleştiri, teknolojinin tek başına merkeziyetçiliği garanti etmediğini, yönetim ve sahipliğin de önemli olduğunu hatırlatıyor. Merkezi olmayan web hareketi, merkeziyetçiliğin bayrağı altında sadece yeni oligarklar yaratmadığından emin olmak zorunda kalacak.
Merkezi Olmayan ve Bugünün İnterneti: Temel Farklılıklar
Şekil: Klasik ağ modelleri – merkezi bir ağ (sol), bir ana düğüme bağımlıdır, merkezi olmayan bir ağ (merkez) birden fazla merkeze sahiptir ve dağıtılmış bir ağ (sağ) merkezi bir otoriteye sahip değildir.
Daha fazla dağıtılmışlık, sistemin hataları veya kontrolü atlatma yeteneği artırır.
Merkezi olmayan webin mevcut durumdan nasıl farklılaştığını kavramak için, günümüzde bilgilerin nasıl aktığına bir bakın. Mevcut Web 2.0 modeli büyük ölçüde merkezi hale getirilmiştir: veriler belirli sunucularda depolanır ve genellikle bu verilere hizmeti sağlayan kişinin sahip olduğu sunuculara ulaşarak erişirsiniz. Bu bir istemci-sunucu mimarisidir. Örneğin, bir web sitesine gittiğinizde veya bir bulut uygulaması kullandığınızda, tarayıcınız o şirketin sunucu ağından içerik almaktadır. Eğer o sunucu (veya ona giden ağ yolu) devre dışı kalırsa, içerik ulaşılamaz hale gelir. Kontrol de merkezi hale getirilmiştir – sunucuyu işleten kişi, hangi içeriği sunacağına, kimin erişimine sahip olacağına karar verebilir ve hatta ne yaptığınızı kaydedebilir veya değiştirebilir.
Buna karşılık, merkezi olmayan web, bilgilerin birçok düğüm arasında dağıtıldığı bir eşten eşe modeli kullanır.
Bir veri parçası için tek bir "kaynak sunucu" yoktur. Bunun yerine, veriyi barındıran herhangi bir ağ düğümü onu başkalarına sunabilir. Buna bazen içerik adresli ağ adı verilir. Mevcut bir web adresi (URL) belirli bir sunucudaki bir konuma işaret eder. Merkezi olmayan bir web adresi, verinin benzersiz bir parmak izi olan bir içerik karma noktasına işaret edebilir ve ağ, bu içeriğe sahip herhangi bir düğümden onu alabilir.
IPFS (InterPlanetary File System) gibi öncü sistemlerden biri, dosyaların tek bir ana bilgisayardan değil, dünya çapında düzinelerce bilgisayardan alınmasına izin verir, tıpkı BitTorrent’in dosyaları kullanıcılar arasında paylaşması gibi.
Bu yapısal değişim birkaç önemli fark getirir.
Güvenirlik bunlardan biridir: internetin temel tasarımı her zaman dağıtılmıştır (arızalı düğümleri atlatabilir), ancak üzerine inşa edilen web katmanı böyle değildir. Merkezi olmayan bir web, internetin orijinal ethosunu içeriğe kadar genişletir. Bir veriyi barındıran bir düğüm çevrimdışı olursa, veri kaybolmaz – diğer kullanıcılar devreye girebilir. Web siteleri, tek veri silolarından değil, sürüler gibi sunulabilir. İşte merkezi olmayan webin sıklıkla “dağıtılmış web” olarak adlandırılmasının nedeni budur: İnternet paket yönlendirmesinin tasarım gereği dayanıklı olması gibi, çok daha hata toleranslı olur. Kesintiler, sadece bir hedefi vurmak yerine birçok düğümün devre dışı bırakılmasını gerektirir.
Kontrol ve yönetim, başka bir ana farkı oluşturmaktadır. Bugünün webinde, kontrol platform sağlayıcılar tarafından son derece merkezileştirilmiştir. Facebook yalnızca Facebook’ta neyin izin verildiğine karar verir ve tek taraflı olarak kullanıcıları veya içeriği yasaklayabilir. Merkezi olmayan bir sosyal ağda, kontrol daha federatif veya kullanıcı tarafından yönlendirilmiş olabilir – örneğin, her kullanıcı veya topluluk kendi dilimini düzenleyebilir ve herkesin şartlarını belirleyen tek bir şirket yoktur.
Hatta alan adı bile değişebilir: ICANN tarafından işletilen merkezi DNS’yi (kayıt aracılığıyla alan adlarını sansürleyebilir veya el koyabilir) kullanmak yerine, blockchain tabanlı alan adı sistemlerini (Ethereum Ad Hizmeti’nin *.eth alan adları gibi) deneyimleyen insanlar var, böylece hiçbir şirket basitçe el koyamaz.
Kısacası, bugünkü internet merkezi yapılara duyulan zımni güven üzerine inşa edilmiştir, oysa merkezi olmayan bir web, güveni şeffaf koda ve konsensüse kaydırmaktadır.
Kimlik ve veri sahipliği de farklıdır. Şu anda, kullanıcılar bir hizmetin her biriyle ilişkili profili ve verileri kendi sunucularında sakladığı hesaplarla uğraşır. Merkezi olmayan web, kontrol ettiğiniz tek bir egemen kimliğinizin (veya bir dizi kimliğinizin) olduğu bir dünya öngörür. Bir şirket veritabanında saklanan bir şifre yerine, yönettiğiniz bir kripto cüzdanıyla veya dijital kimlikle oturum açarsınız. Kişisel veriniz, yalnızca sizin açabileceğiniz şifreli bir depoda bulunabilir ve gerektiğinde hizmetlere izin verebilirsiniz.
Bu yaklaşım, “ücretsiz” hizmetleri kullanmak için rutin olarak kişisel bilgileri verdiğimiz mevcut durumu tersine çevirir. Sir Tim Berners-Lee’nin Solid projesinde tanımladığı gibi, her bireyin kendi veri kasasına (veya “bölmesine”) sahip olması gibidir ve hizmetler, sürekli olarak onları yükleme yerine, izninizle neye ihtiyaç duyduklarından almak için bölümünüze gelir. Etkisi, şu anda kullanıcı verilerini bir kaynak olarak stoklayan teknoloji devlerinin kaldıraçını önemli ölçüde azaltmak olur. Bunun yerine, kullanıcılar verileri için nihai gerçek kaynağı olmuş olurdu – “self-sovereign data” olarak özetlenen bir fikir.
Ek olarak, merkezi olmayan webdeki iş modelleri ve teşvikler, bugünün reklam odaklı, merkezi modellerinden muhtemelen farklı olacaktır. Web2'de, şirketler kullanıcıları bağlayarak (ağ etkileri) ve verilerden veya işlemlerden değer çıkararak para kazanıyorlar. Web3'te, birçok hizmet, ağın çalışmasına katkıda bulunan kullanıcıları ödüllendiren yerleşik kripto para birimlerine veya tokenlere sahiptir.
Örneğin, bir dosya paylaşım ağına depolama alanı sağlarsanız, tokenler kazanabilirsiniz; kaliteli içerik küratörlüğü yaparsanız, sosyal platform size ödül verebilir, sadece sizden kâr elde etmez.
Bu tokenlaştırılmış teşvikler, daha katılımcı ekonomiler yaratabilir.
Ancak, aynı zamanda spekülasyon, token holdinglerine dayalı yönetim oyları gibi yeni dinamikler de getirir – bu, geleneksel web şirketlerinin işleyiş biçiminden oldukça farklıdır. Platformun kullanıcılarıyla platformun başarısını aynı çizgiye getirmek, teoride, bugün bazı internet devlerinin pratiklerinde gördüğümüz sömürü veya gizlilik ihlali sorunlarının önüne geçmeyi hedefleyen büyük bir deneydir.
Merkezi Olmayan Webi Sağlayan Teknolojiler
Bu yeni webi inşa etmek için ne gerekecek?
Pratikte, merkezi olmayan web tek bir şey değil, bir araya gelen teknolojiler ve protokoller yığınıdır. Temelde, merkeziyetsizliğin gerçekten ölçeklendirilmiş bir şekilde çalışabileceğini kanıtlayan dağıtılmış defter teknoloji olan blockchain vardır (Bitcoin ile başladığı gibi). Blockchainler, merkezi bir hakem olmadan veri durumunu, küresel bir düğüm ağı üzerinden mutabakata ulaştırmanın bir yolunu sağlar.İçerik: para (kripto para birimi) ve akıllı sözleşmeler. Ethereum örneğin, binlerce bilgisayarın oluşturduğu merkezi olmayan bir ağ üzerinde Turing-tam programları (akıllı sözleşmeler) çalıştırabilen bir blok zinciridir. Finansal protokollerden oyunlara ve pazar yerlerine kadar birçok merkezi olmayan uygulama için omurgadır.
Diğer blok zincirleri (Solana, Polkadot, Avalanche ve daha fazlası) da hız, güvenlik ve merkeziyetsizlik konularında farklı yaklaşımlarla rekabet ediyor. Birlikte, Web3'ün işlem ve hesaplama katmanını oluşturuyorlar - buluttaki yeni “sunucular”, ancak birçok bağımsız operatör arasında yayılmış durumda.
Ancak, hesaplama ve işlemleri merkeziyetsizleştirmek sadece bir parçadır. Eşit derecede önemli olan merkeziyetsiz depolama ve veri dağıtımıdır.
Bu noktada, IPFS (Gezegenlerarası Dosya Sistemi) ve onun kuzeni Filecoin gibi teknolojiler devreye girer. IPFS, dosyaların tek bir merkezi sunucu yerine eşler arası bilgisayar sürüsünden depolanmasını ve alınmasını sağlayan bir protokoldür. İçeriği, dosyanın benzersiz bir karması ile adresler ve ağdaki eşler bu içeriğe sahip olduklarında sunabilirler. Pratikte, bu IPFS üzerinde bir web sitesi veya video, tek bir veri merkezinde oturmadığı, potansiyel olarak onlarca düğüm arasında yayıldığı anlamına gelir.
Filecoin, IPFS'nin üzerine bir teşvik katmanı ekler ve düğümleri (kripto para ile) zamanla dosya depoladıkları için ödüllendirir, böylece sağlam, kendi kendini iyileştiren bir depolama ağı oluşturur.
Başka merkeziyetsiz depolama projeleri de vardır, Arweave (kalıcı, arşivlenmiş depolamaya odaklanır), Storj ve Sia (kullanıcıların dosyalarının şifrelenmiş parçalarını birçok sunucuya dağıtır) gibi. Bu sistemler, web’in içeriğinin geleneksel web barındırmaya ihtiyaç duymadan erişilebilir ve doğrulanabilir kalmasını sağlamayı amaçlar. Aslında, Cloudflare kesintisi sırasında bile, bazı teknoloji meraklısı kullanıcılar, IPFS üzerindeki belirli içeriklerin hala alternatif geçitler aracılığıyla ulaşılabilir olduğunu - erken bir dayanıklılık ipucu - fark ettiler.
Başka bir önemli teknoloji alanı, merkeziyetsiz isimlendirme ve kimliktir. Geleneksel DNS (Etki Alanı Adı Sistemi) en üst seviyelerde hiyerarşiktir ve merkezileşmiştir. Merkeziyetsiz bir webde, merkezi otoritelere bağlı olmayan, insan tarafından okunabilir adreslere sahip olmak isteyeceksiniz. Blok zinciri tabanlı isim hizmetleri bu sorunu ele alıyor. Örneğin, Ethereum Name Service (ENS), kullanıcıların kripto para cüzdanları, akıllı sözleşmeler veya IPFS üzerinde barındırılan web siteleri haritalayabilen “.eth” etki alanı adlarını (alice.eth gibi) kaydetmelerine olanak tanır. Bu kayıtlar Ethereum'un blok zincirinde saklanır, bu da onları sansüre dirençli hale getirir. Farklı yaklaşımlarla benzer girişimlerde bulunan başkaları, Handshake ve Unstoppable Domains gibi hizmetler de vardır. Kullanıcı kimliği için, yalnızca kimlik bilgilerinizi ve profilinizi kontrol edebileceğiniz ve yalnızca uygulamalara kimliğinizi kriptografik olarak kanıtlayabileceğiniz (Google veya Facebook üzerinden oturum açmak yerine) DIDs (Merkeziyetsiz Tanımlayıcılar) ve kimlik merkezleri üzerinde çalışmalar var. Bu araçlar, kimlik ve isimlendirmede bugün dayandığımız merkezi kapı bekçilerini değiştirmeye yardımcı olur.
Akıllı sözleşmeler ve protokoller, merkeziyetsiz web’in uygulama mantığı katmanını oluşturur.
Geliştiriciler Ethereum ve benzeri platformlarda merkezi olmayan borsalardan sosyal medyaya kadar her şey için protokoller oluşturmuşlardır. Bunlar esasen blok zincirine otomatik olarak çalışacak şekilde programlanmış programlardır.
Örneğin, Uniswap gibi bir merkeziyetsiz borsa (DEX), kullanıcıların jetonları doğrudan cüzdanlarından takas etmelerine olanak tanıyan Ethereum üzerinde bir akıllı sözleşmedir - merkezi bir borsa operatörüne ihtiyaç yoktur. Kod, likidite havuzlarının nasıl çalıştığını, fiyatların nasıl belirlendiğini tanımlar ve herkes bununla etkileşime girebilir veya üzerine inşa edebilir. Borç verme (Compound, Aave), medya (yazarların içeriklerini NFT'ler aracılığıyla sahiplendiği merkeziyetsiz bir yayın platformu olan Mirror), müzik yayını (Audius) için ve daha birçok alan için akıllı sözleşme protokolleri mevcuttur. Bunlarla bağlantı kuran The Graph gibi projeler, merkeziyetsiz indeksleme sağlar, böylece dApp'ler blok zinciri verilerini güvenilir bir şekilde sorgulayabilir (blok zinciri verileri için Google gibi, ancak topluluk tarafından yönetilir).
Bulmacanın bir başka parçası, eşler arası ağ ve iletişim protokolleridir: Gerçekten merkeziyetsiz mesajlaşma veya sosyal akışlar için, Libp2p (IPFS tarafından kullanılır) veya GossipSub gibi protokoller, veri düğümleri arasında bir sunucu merkezi olmadan yayabilir. Gerçek zamanlı iletişim için ise Matrix (açık bir merkeziyetsiz sohbet protokolü) veya WebRTC'nin P2P versiyonları gibi yeni denemeler vardır.
Önemli olan, bu teknolojilerin çoğu zaten bir şekilde mevcut.
Blok zinciri ağları canlı (Ethereum daha enerji verimli bir modele geçiş yapıyor şimdi), IPFS çalışır durumda ve Brave tarayıcısı ve diğerleri tarafından kaput altında kullanılıyor, ENS milyonlarca adı kaydetti ki insanlar bunu kripto cüzdanları için kullanıyor. Ancak, henüz pürüzsüz veya yaygın değiller. Genellikle doğrudan kullanmak teknik bilgi gerektirir. Bu yüzden önemli bir teknoloji parçası, merkeziyetsiz web ile geleneksel web'i bağlayacak köprü araçları ve ara yazılımlardır.
Örneğin, web tarayıcıları bu teknolojileri entegre etmeye başlıyor - Brave tarayıcısı yerel IPFS desteğine sahiptir, yani ipfs://... adreslerini doğrudan çözebilir ve içeriği dağıtık ağdan alabilir. Opera ve diğerleri benzer entegrasyonları denemiştir.
Ayrıca, herkesin normal bir HTTPS bağlantısı aracılığıyla IPFS içeriğine erişmesini sağlayan “geçitler” de vardır (gerçi geçitler kendileri merkezi noktalar olabilir, yine de başlangıç için yardımcı olurlar).
Aynı şekilde, tarayıcı eklentileri veya yerleşik kripto cüzdanları (Brave veya Chrome’da yakında standartlar aracılığıyla olanlar gibi), kullanıcıların blok zinciri tabanlı sitelerle (genellikle dApps olarak adlandırılır) Web2 siteleriyle oldukları kadar kolay etkileşim kurmalarını sağlar. Tüm bu bağlayıcı teknolojiler, merkeziyetsiz web kullanıldığında görünmez hâle getirmeyi amaçlar - bunlardan faydalanmak için IPFS veya Ethereum'un ne olduğunu bilmenize gerek kalmamalıdır.
Son bileşen ise bir teknolojiden ziyade bir meydan okuma: standartlar ve birlikte çalışabilirlik.
Merkeziyetsiz web'in gerçekten bir web (birleşik ağlar ağı) işlevi görmesi için, farklı projeler ve zincirlerin birbiriyle konuşabilmesi gereklidir. Çapraz zincir köprüleri ve ortaya çıkan standartlar (örneğin, W3C'nin merkeziyetsiz kimlik üzerinde yaptığı çalışmalar veya çoklu zincir token standartları) gibi girişimler, izole edilmiş küçük web'lerle sonuçlanmamamız için çalışıyorlar. E-posta sağlayıcılarının farklı yazılım olmasına rağmen iletileri değiş tokuş edebilmesi gibi - ortak bir protokol anahtardır. Teknisyenler bunun üzerinde çalışıyorlar, ancak izleme alanı büyüyor. Sonuç olarak, merkeziyetsiz web blok zincirleri, dağıtık depolama, kripto tabanlı kimlik, açık protokoller ve yeni web tarayıcıları ile inşa ediliyor - birlikte internet hizmetlerini yeniden tasarlayabilecek güçlü bir karışım.
Eylemde Merkeziyetsiz Web'in Gerçek Dünya Örnekleri
Merkeziyetsiz web hala gelişmekte olsa da, gerçek dünya uygulamaları zaten yürürlükte - bu paradigmanın hem potansiyelini hem de engellerini gösteriyor.
Finansta öne çıkan bir örnek: merkeziyetsiz borsalar (DEX'ler). Ethereum blok zincirinde çalışan bir DEX olan Uniswap'ı düşünün.
Herhangi bir merkezi operatör olmadan, Uniswap kullanıcıların kendi cüzdanlarından doğrudan kripto para birimlerini değiştirmelerine olanak tanır ve otomatik bir likidite havuzu mekanizması kullanır. Sadece birkaç yıl önce piyasaya sürüldü ancak 2023 itibarıyla Uniswap, büyük merkezi kripto borsalarının ticaret hacmiyle eşit ya da onları aşan bir seviyede işlem hacmiyle ilgileniyordu.
Uniswap’ın yükselişi, bir Web3 uygulamasının geleneksel kapı bekçilerini (bu durumda Coinbase veya Binance gibi borsaları) nasıl açık, kullanıcı odaklı bir alternatif sunarak meydan okuyabildiğini gösteriyor. Kusursuz değil - kullanıcılar hala zirve zamanlarında yüksek işlem ücretleri gibi sorunlarla karşılaşıyorlar - ancak merkeziyetsiz modelin ölçeklendirilebilir olarak rekabet edebileceğini kanıtlıyor.
Aave (borç verme için) ve MakerDAO (sabit paralar için) gibi diğer DeFi platformları da benzer şekilde merkezi bir banka veya şirketin yönetiminde olmadan çalışıyor ve zirvelerinde kullanıcı varlıklarında on milyarlarca doları sağlamış, akıllı sözleşmeler yoluyla krediler sunmuş ve faiz üretmiştir.
Bir diğer alan, dijital depolama ve içerik teslimatında gerçek merkeziyetsiz web kullanımını görmektedir. Örneğin, IPFS ağı veri setlerini ve hatta tüm web sitelerini sansüre dayanıklı bir şekilde korumak için kullanılmıştır. Yüksek profilli bir kullanım, aktivistler ve arşivciler tarafından kapatılan veya engellenen sitelerin IPFS aynalarını oluşturmak olduğudur.
Open Bazaar projesi, şimdi sona erse de, merkezi olmayan e-ticaret pazarı (bir tür eşler arası eBay gibi) girişiminde etkileyici bir çabaydı, burada alıcılar ve satıcılar şirketsiz ortada doğrudan kripto para kullanarak işlem yapabiliyordu.
Ve web tarayıcılarının alanında, Brave tarayıcısı merkeziyetsiz içeriğe giden ana akım bir geçit olarak adım attı.
Milyonlarca kullanıcısı olan Brave, yalnızca reklamları ve izleyicileri engellemekle kalmaz (gizliliği artırır), aynı zamanda Web3 özelliklerini de entegre eder: yerleşik bir kripto cüzdanına sahiptir ve önemlisi, IPFS desteğini yerel olarak entegre eden ilk tarayıcı olmuştur. Bu, bir Brave kullanıcısının merkezi bir sunucu veya geçit yerine, dağıtık ağdan o içeriği almasını sağlar.
"Yerel IPFS entegrasyonunu sunan ilk tarayıcı olmaktan heyecan duyuyoruz... Brave’in kullanıcılarına daha fazla başarısızlığa karşı dirençli ve kontrol edilebilir içerik sağlıyoruz," Brave ekibi lansmanda dile getirmişti.
Dağıtık içeriği basit bir tarayıcı güncellemesiyle herkesin eline teslim ederek, Brave günlük internet kullanıcılarının eline merkeziyetsiz web'in bir parçasını etkili bir şekilde yerleştirmiştir.
Sosyal medya ve iletişim de, özellikle gerçek dünya tartışmaları bağlamında merkeziyetsiz alternatiflerin ilgi gördüğü bir başka alan.
2022’deki Twitter’daki (şimdiki X) çalkantılı değişikliklerin ardından, birçok kullanıcı Mastodon’a akın etti - açık kaynaklı, federasyonlu bir sosyal ağ. Mastodon blok zinciri tabanlı bir yapı değil, ancak merkeziyetsizdir, çünkü her istediğinizde bir sunucu (bir "örnek") çalıştırabilirsiniz ve o sunucular Twitter benzeri bir deneyim oluşturmak için birbirlerine bağlanır. Hiçbir şirket veya CEO tümüyle üzerinde kontrol sahibi olamaz.
Türkçeye çevrilmiş haliyle verilmiştir ancak markdown linkleri çevrilmemiştir.İçerik: tüm ağ için kuralları belirlemek; her topluluğun kendi moderasyonu vardır.
2022'nin sonlarına doğru, Mastodon'un kullanıcı tabanı birkaç yüz binden 2 milyondan fazla aktif kullanıcıya fırladı ve bu, tek bir şirket tarafından kontrol edilmeyen platformlara halkın duyduğu iştahı gösterdi. Benzer şekilde, Twitter'ın kurucularından Jack Dorsey, Bluesky ve kullanıcıların kimliklerini sahiplenip sosyal grafiğini uygulamalar arasında taşıyabileceği merkezi olmayan bir sosyal medya protokolü yaratmayı hedefleyen AT Protocol adlı girişimi destekliyor.
Ayrıca, profil ve ilişkilerinizi zincir üzerinde (Polygon blok zinciri) saklayan ve farklı sosyal uygulamaların aynı kullanıcıya ait sosyal grafiğe bağlanmasını sağlayan bir blok zinciri tabanlı sosyal ağ ekosistemi Lens Protocol de mevcut. Bunlar gelişmekte olsa da, sosyal ağı merkezi olmayan hale getirme yönünde somut adımlar sergiliyorlar. Mesajlaşma konusunda, Matrix ağı (Element gibi uygulamalar tarafından kullanılan) merkezi olmayan uçtan uca şifrelenmiş sohbet sağlıyor ve hatta Fransız hükümeti tarafından iç iletişimlerde WhatsApp/Slack'e self-hosted bir alternatif olarak kabul ediliyor. Bu örneklerin her biri – Mastodon, Bluesky, Lens, Matrix – kullanıcıların çevrimiçi sosyal yaşamlarında daha fazla kontrol ve taşınabilirlik sağlamaya yönelik deneylerdir, Facebook veya Twitter gibi kapalı bahçeler yerine.
Merkezsizleştirme aynı zamanda altyapı düzeyinde de, çoğunlukla daha az görünür şekillerde gerçekleşiyor.
Daha önce bahsedilen Filecoin, açık veri kümelerini (büyük halka açık bilgi arşivleri gibi) merkezi olmayan bir şekilde depolamak için kuruluşlarla ortaklık kurdu, böylece tek bir ana bilgisayar bile devre dışı kalsa, verilerin erişilebilir kalmasını sağlıyor.
Arweave, NFT meta verilerini ve hatta web sayfalarını "kalıcı olarak" depolamak için popüler hâle geldi – sansür olayları veya silinme riski taşıyan haber makalelerine ait Wikipedia sayfaları söz konusu olduğunda, aktivistler Arweave üzerinde anlık görüntüleri sakladı, bu sistem 200+ yıl boyunca veriyi ekonomik teşvikle korumayı amaçlar.
Alan adları alanında, Ethereum Ad Hizmeti'nde (Ethereum Name Service) 3 milyondan fazla .eth adı kayıtlı, bunlar arasında büyük markalar ve kamu figürleri de bulunmakta – gelecekte evrensel kullanıcı adınız veya web sitenizin merkezi olmayan bir alan adı olabileceğine işaret ediyor. Bitcoin'i de düşünün: genelde "merkezi olmayan web" olarak çerçevelenmez, ancak üretimdeki orijinal merkezi olmayan dijital ağdır ve El Salvador gibi yerlerde veya başka yerlerde finansal krizler esnasında, bankacılık sistemleri kesildiğinde Bitcoin alternatif bir finansal hat olarak kullanılmıştır. Bu, merkezi olmayan web'in sadece teknolojistlere değil, ekonomik çalkantılar sırasında fonlara erişimi korumaktan, geleneksel platformlar çöktüğünde veya sansür uygulandığında bağlantıda kalmaya kadar sıradan insanlara da gerçek yollarla güç verebileceğinin bir hatırlatıcısıdır.
Büyük şirketler bu trendleri göz ardı etmiyor.
Birçokları, Web3'e yatırım yaparak veya merkezi olmayan teknolojiyi entegre ederek bahislerini kovalıyor. Örneğin, Coinbase (doğası gereği merkezi bir varlık olan en büyük kripto borsa platformlarından biri) kendi Layer-2 blok zinciri ağı olan Base'i piyasaya sürdü, merkezi olmayan uygulamaları ölçeklendirmeye ve teşvik etmeye yardımcı olmak amacıyla – ve bunun zamanla giderek artan bir şekilde topluluk tarafından yönetileceğini açıkça belirttiler.
PayPal gibi ödeme devleri kripto ve hatta Web3 kimlik standartları için destek entegre etti (örneğin kullanıcıların bir cüzdan ile giriş yapmasına izin veriyor).
Şaşırtıcı bir şekilde, Cloudflare kendisi bir dağıtılmış web geçidi işletiyor ve ağında bazı Ethereum ve IPFS düğümlerini barındırmayı denedi, sanki geleceğin sadece geleneksel web sitelerine hizmet vermek yerine merkezi olmayan içeriği de kapsayabileceğini kabul ediyor gibi. Bu gerçek dünyadaki hareketler bir yakınlaşmayı gösteriyor: Yeni başlayan iş ve açık kaynak toplulukları merkezi olmayan interneti bir taraftan sürüklerken, bazı yerleşikler de bu unsurları benimseyerek, kullanıcıya hibrit çözümler sunuyor.
Merkezi Olmayan Ağ Ana Akım Olacak mı? – Zorluklar ve Gelecek Beklentileri
Bu kadar momentum ve hype ile, doğal bir soru şu: Merkezi olmayan internet "dünyayı fethettiğinde" ne zaman (ve eğer olursa)? Yeni norm haline gelmek mi kaçınılmaz, yoksa daha çok meraklılarının kullandığı bir internet katmanı olarak mı kalacak?
Gerçek şu ki, tamamen merkezi olmayan bir web muhtemelen ani bir devralma yerine kademeli olarak gelecek ve yol boyunca ciddi engellerle karşılaşacaktır.
İyimser bakış açısına göre, Web3'ün patlama anının eşiğindeyiz. Girişim sermayesi finansmanı, geliştirici yeteneği ve merkezi olmayan platformlara kullanıcı ilgisi son yıllarda büyük ölçüde artış gösterdi. Teknoloji olgunlaşıyor – örneğin, Ethereum’un son iyileştirmeleri ve Layer-2 ağlarının yükselişi kapasiteyi dramatik bir şekilde artırdı ve ücretleri düşürdü, blok zinciri işlemlerini birkaç yıl öncesine göre daha hızlı ve ucuz hale getirdi. Müzik yayını central olmayan müzik gibi çeşitli endüstrilerde onlarca umut verici yeni projeler başlatılıyor. Akış, Web3 oyunları ve kullanıcıların oyun içi varlıklarına sahip olduğu metaverse dünyaları gibi alanlarda başlatılıyor. Bazı Web2 devleri de Web3 özelliklerini entegre ediyor (Twitter, NFT profil resimleri ve kripto bahşişlerini denedi; Instagram dijital koleksiyon ögelerini denedi).
Bunlar, ortalama kullanıcıların merkezi olmayan web özelliklerini farkında olmadan kullanabilecekleri bir geleceği öneriyor – örneğin, en sevdiğiniz oyun kısmen bir blok zincirde çalışabilir veya dijital cüzdanınız sitelere giriş yapmanın yerini alabilir.
Yine de, savunucular bile kitlesel benimsemenin zaman alabileceğini kabul ediyor – muhtemelen ölçü olarak aylarla değil, yıllarla veya hatta on yıllarla.
Kullanıcı deneyimi zorluğu en önde gelen engel olarak duruyor. Merkezi olmayan ağın ana akıma ulaşabilmesi için, mevcut web kadar kolay ve güvenilir olmalıdır. Bu, bir büyükannenin bir Web3 sosyal ağını veya ödeme uygulamasını veri kaybetme korkusu olmadan veya kafa karışıklığı yaşamadan kullanabilmesini ifade ediyor. Henüz bu noktada değiliz. Bir endüstri raporunun da belirttiği gibi, "Web3 kullanıcı deneyimi 2025'te Web2'ye kıyasla önemli ölçüde daha düşük bir seviyede, zor onboarding ve teknik jargon gibi zorluklar nedeniyle." Cüzdan adresleri uzun karakter zincirleri; akıllı sözleşmelerle etkileşim "işlem imzalama" veya "gaz ücretleri" gibi teknik olmayan kullanıcılara yabancı terimler olabilir. Bu pürüzlerin akıllıca tasarımla düzeltilmesi – muhtemelen kripto veya P2P altyapılarının tamamen gizlendiği bir noktaya kadar – gerekir, aksi takdirde birçok kişi tanıdığı şeylerle kalmaya devam edecektir.
İyi haber şu ki, geliştiriciler bunun farkındalar ve basitleştirilmiş cüzdan kurtarma, okunabilir insan adresleri ve tarayıcılar ile telefonlara sorunsuz entegrasyon gibi çabalar aktif olarak yürütülüyor.
Aynı zamanda, düzenleme ve politika da büyük rol oynuyor.
Önümüzdeki yıllar, merkezsizleşme üzerine yoğun tartışmalar ve güç mücadeleleri görecektir. Hükümet perspektifinden bakıldığında, tamamen merkezi olmayan bir internet hem cazip hem de tehdit edici. Bir yandan, merkezsizlik ulusal dirençliliği artırabilir (ülkenizin dijital altyapısını hiçbir yabancı şirket kontrol etmiyor) ve yenilik ile rekabeti teşvik edebilir. Öte yandan, denetlemeyi karmaşık bir hale getiriyor – merkezi olmayan bir ağda kanunları nasıl uygulayabilirsiniz, veya DeFi gibi bir sistemde işlemleri nasıl vergilendirirsiniz? Zaten, düzenleyicilerin kripto ile nasıl başa çıkmaya çalıştığını gördük: bazı yargı bölgeleri bunu kabul ederken, bazıları sert bir şekilde bastırıyor.
Avrupa Birliği’nin yeni MiCA düzenlemesi, kripto varlıkları için kapsamlı kurallar koymaya bir girişim ve Avrupa’da Web3 işletmeleri için daha net bir yasal yol sağlayabilir. Ancak ABD’de ise birçok ajans (SEC, CFTC, Hazine, eyalet düzenleyicileri) bazen çelişkili rehberlik veriyor, bu da merkezi olmayan projeleri engelleyebilir veya onları denizaşırı yerlere itebilir. Çin, özellikle, kripto para ticaretini ve madenciliğini tamamen yasakladı, bu da orada merkezi bazı Web3 yönlerini engelliyor (ancak devlet kontrollü dijital alternatifleri araştırıyorlar). Büyük şirketler de merkeziyetsizleşmeyi engellemek veya içselleştirmek isteyebilirler.
Sonuçta, eğer gerçekten merkeziyetsiz web yeşerse, Google veya Meta gibi şirketlerin hakimiyetlerinin zayıfladığı görülebilir.
Mevcutların bu teknolojilerin yarı-merkezi versiyonlarını destekleyen düzenlemeler için lobi yapmaları veya açık kaynak projelerini içeriden etkilemeye çalışmalarını görmek şaşırtıcı olmaz.
Bir diğer zorluk, topluluk yönetimini ölçeklemek ve konsolidasyonu önlemektir.
Teknoloji çalışsa bile, merkezi olmayan web gerçekten uygulamada da merkezi olmayan olacak mı?
Ağlar büyüdükçe kontrolün daha ince şekillerde yeniden merkezileşmesi riski var – örneğin, sadece birkaç büyük oyuncu devasa blok zinciri düğümlerini çalıştırmayı karşılayabiliyorsa veya DAO'larda devasa oy gücü biriktirebiliyorsa, orantısız etki sahibi olabilirler (tıpkı Bitcoin’in erken günlerinde madencilik havuzlarının yaptığı gibi veya birkaç doğrulayıcı şirketin bazı daha yeni blok zincirlerinde yaptığı gibi). Topluluk, hiçbir aktörün veya kartelin sessizce kritik altyapıyı ele geçiremeyeceğinden emin olmak için dikkatli olmalıdır. Bu kısmen sosyal bir zorluk: teşviklerin uyarlanmasını ve şeylerin yeterince dağıtılmış yapıda tutulmasını sağlamak için bazı verimsizlikleri kabul etmeyi gerektirir. Tim Berners-Lee gibi güçlü bir şekilde yeniden merkeziyetsiz bir web savunan biri bile, bu konulardaki endişeleri ve Web3 gürültüsünün ticari kaçırılmasını göz önünde bulundurarak genel blok zincirlerine güvenmeyen yaklaşımlar (Solid projesi) seçmiştir.
Yani, merkezi olmayan web dünyayı fethedecek mi?
Günlük yaşamın kumaşına kendini dokuyabilir, ancak muhtemelen bir hibrit formda. Çoğu ana akım uygulamanın, ortalama kullanıcı "Web3 üzerinde" bilinçli bir şekilde bulunmasa bile, belirli özellikler için merkezi olmayan altyapılar kullandığı bir gelecek görebiliriz. Tamamen karşılıklı eşten eşe versiyonlar merkezi olanlarla birlikte var olacak ve kullanıcılar en iyi deneyim ve değeri sunan her şeye yönelecektir. Merkezi olmayan seçenekler daha güvenilir (çıkış yapmama), daha güçlendirici (değerleri yalnızca şirketler değil, kullanıcılar da kazanır) ve yeterince kolay kullanılabilir bulunursa, çeşitli alanlarda eski muhafızları gerçekten yerinden edebilirler. Ancak bir birlikte yaşam dönemi bekleyin: örneğin, birİçerik: merkeziyetsiz Twitter alternatifi, Twitter'ı doğrudan öldürmeyebilir, ancak Twitter'ı değişmeye zorlayabilir veya kendi kullanıcı topluluğu ile paralel bir şekilde gelişebilir.
Karşısında duran güçler oldukça güçlü – kökleşmiş kurumsal çıkarlar, kontrolü kaybetmekten çekinen hükümetler, teknik engeller ve eski moda durgunluk ile şüphecilik.
Birçok insan, kullanımı kolay, hazırlanmış web hizmetlerinden hoşlanıyor ve aktif olarak bir alternatif aramıyor. Bu boşluğu kapatmak, var olan şeyden somut olarak daha iyi bir şey sunan, yalnızca teoride daha ilkesel olan değil, etkileyici uygulamalar gerektirecektir. Ayrıca, kamuoyunu sarsmak için, merkezi sistemlerin zayıflıklarını ortaya çıkaran krizler gerekebilir (tıpkı Cloudflare kesintisi veya veri ihlallerinin yaptığı gibi). Sonuç olarak, tamamen merkeziyetsiz bir web, kimlerin internetin sahibi olduğu ve dijital toplumumuzun nasıl işlev göstermesini istediğimizle ilgili sorulara dokunan, teknik olduğu kadar sosyal bir devrimdir. Bu sorular bir gecede çözülmeyecek.
Kesin olan bir şey var ki, cin şişeden çıktı.
Merkeziyetsizliği yönlendiren yeniliklerin kaybolması pek olası değil; birçok hayal gücünü ele geçirdiler ve birçok sorunu çözdüler.
Büyük oyuncular bunu yavaşlatabilir veya şekillendirebilir, ancak hatta bazılarının bile bazı bölümlerini benimsediği görülmektedir. Şu anda bir on yıl geriye bakıp, insanların dijital yaşamları üzerindeki kontrolün ne kadar arttığını – verilerini, paralarını, çevrimiçi topluluklarını kendi kontrolleri altında tutarak – büyük konglomeratlara güvenmek zorunda kalmadan hayranlıkla izleyebiliriz.
Ya da dengeleyici bir sonuç görebiliriz; merkeziyetsizlik internetin kimlik, finans ve içerik depolama gibi kritik kısımlarının temelini oluşturabilir. Bu da tüm ekosistemi daha sağlam ve adil yapar, hatta bazı uygulamalar kolaylık ya da uyumluluk adına merkezi kalsa bile. En olası senaryo, bugünkünden daha merkeziyetsiz, ancak tamamen anarşik olmayan bir web: Merkeziyetsiz ve merkezi sistemlerin birlikte çalıştığı ve kullanıcıların tercih ettikleri kontrol veya güven seviyesini seçebilecekleri bir orta yol.
Son Düşünceler
Merkeziyetsiz bir web için yapılan itici güç, özünde, internetin güç dinamiklerini yeniden şekillendirme arayışıdır.
Son yıllardaki olaylar – büyük web sitelerini çevrimdışı bırakan altyapı kesintilerinden, büyük platformlarda veri gizliliği ve sansür hakkındaki tartışmalara kadar – aşırı merkeziyetçi bir çevrimiçi dünyanın savunmasızlığını açıkça ortaya koydu. Web3 vizyonu alternatif bir seçenek sunuyor: sürekli erişilebilir bir internet, kullanıcıları birer ürün değil, paydaş olarak gören ve webin orijinal, açık ve demokratik bir bilgi ve etkileşim alanı olan vaadini yerine getiren bir internet. Bu, sınırlarında ütopik olan, ancak zaten kullanıma sunulmakta olan gerçek teknolojilere dayanan hırslı bir vizyon.