Bugün, merkezi borsalar (CEX'ler) ve merkezi olmayan borsalar (DEX'ler) arasında şiddetli bir yarış sürüyor - kripto finansının geleceğini şekillendiren bir rekabet.
Binance, Coinbase ve Kraken gibi büyük merkezi oyuncular, ticaretin aslan payını (2025'in sadece ilk çeyreğinde 5 trilyon doları aşan hacimle) sağlamaya devam ediyor. Ancak Uniswap, PancakeSwap ve dYdX gibi merkezi olmayan girişimler hızla güç kazanıyor ve DEX ticaret hacimleri rekor seviyelere ulaşıyor (2025'te 2.6 trilyon doları aştı).
Bu çekişme sadece pazar payı veya teknolojiyle ilgili değil - kripto felsefesinin özüne doğru iniyor.
Bir taraf, güvenilir aracılar altında kullanıcı dostu erişim ve likiditeyi vurgularken, diğeri özerklik ve "anahtarlarınız değilse, paranız da değildir" ilkesiyle savunuyor. Son olaylar bu savaşı daha da yoğunlaştırdı.
2022'de bir zamanlar ilk beş arasında yer alan FTX'in çöküşü, kötüye kullanılan güvenin tehlikelerini ortaya koydu - sonrasında 1 milyar dolarlık müşteri fonunun kaybolması ve topluluğu “kriptonun merkezi olmayan köklerine dönüş” teşvik etti.
Bu arada düzenleyiciler, uyum sorunları sebebiyle CEX'lere sert önlemler uyguladı, aynı zamanda CEX devleri halka arz ve küresel genişleme sürecine girdi.
Bütün bunlar devam ederken, merkezi olmayan borsalar çok hızlı bir şekilde evriliyor, performanslarını ve kullanılabilirliklerini geliştiriyor. Bu makalede, CEX ve DEX arasındaki düelloya derinlemesine dalıyoruz: bunların ne olduğunu, günlük kullanıcılar ve profesyoneller için nasıl farklılık gösterdiklerini, altındaki felsefi ayrımı ve merkeziyetçiliğin, merkezi olmayan bir ortamda potansiyel risklerini inceliyoruz. Bu yarışmanın sonucu kripto pazarının gidişatını derinlemesine etkileyecektir.
DEX Nedir? Merkezi Olmayan Borsaların Yükselişi
Merkezi olmayan bir borsa (DEX), merkezi bir aracı olmadan çalışan bir kripto ticaret platformudur. Bir şirketin varlıklarınızı tutup işlemleri dahili sunucularında eşleştirmesi yerine, bir DEX, kullanıcıların blockchain üzerinde akıllı sözleşmeler aracılığıyla kripto cüzdanlarından doğrudan ticaret yapmalarına olanak tanır. Basitçe söylemek gerekirse, DEX üzerindeki işlemler, eşler arasıdır ve kod ile otomatikleştirilmiştir
- her değişim bir blockchain işlemi olup, fonlarınızın kontrolünü üçüncü bir tarafa asla devretmezsiniz.
Bu model, blockchain'in güvensizlik esasını yansıtır: bir gözlemcinin belirttiği gibi, bazı kripto tutkunları şimdi "finansal aracıyı aradan çıkararak Bitcoin yaratıcısı Satoshi Nakamoto'nun orijinal vizyonunu kanalize ediyor" çevresinde hareket ediyor.
Erken DEX'ler hantaldı ve likidite açısından sınırlıydı, ancak büyük ölçüde olgunlaştılar.
Bugünün önde gelen DEX'leri, geleneksel mekanlarla rekabet eden hacimler işliyor. Ethereum üzerinde sektördeki en büyük DEX olan Uniswap, tek bir ayda (Temmuz 2025) 100 milyar dolarlık işlem hacmini işledi – birkaç yıl önce düşünülemeyecek bir rakam. Toplamda, merkezi olmayan borsalar kuruluşlarından bu yana 10 trilyon dolardan fazla toplu işlem kolaylaştırdı ve bu da eşler arası ticaret için muazzam bir piyasa talebini vurguluyor.
Ve sadece Uniswap değil: diğer büyük DEX platformları da farklı blockchain ekosistemlerinde başarılı oldu. BNB Chain (Binance Smart Chain) üzerindeki PancakeSwap BEP-20 token ticareti için bir merkez haline geldi; Curve, sabit paraların etkin takası için öne çıktı; SushiSwap çoklu zincirlerde genişleme yaptı; ve Layer-2 ağlar ve alternatif zincirlerde, GMX ve dYdX gibi yeni girişimler merkezi olmayan kaldıraç ticaretini öncülük etmiştir.
Solana'nın DEX Raydium bile, 2024 yılının sonunda piyasa payını önemli ölçüde arttırdı ve meme-coin ticaret çılgınlığı sayesinde bir noktada DEX faaliyetlerinin yüzde 25'ini yakaladı.
DEX'lerin önemli olmasının bir nedeni, yeni tokenlerin listelenmesi için engeli düşürmeleridir.
Merkezi olmayan bir borsa üzerinde bir token için likidite havuzu oluşturmak herkesin yapabileceği bir işlem olduğu için yenilikçi projeler ve deneysel varlıklar, büyük merkezi borsalardan çok önce genellikle DEX'lerde sahneye çıkar. Bir sonraki çıkış yapacak DeFi coin veya meme tokeni arayan yatırımcılar, genellikle erken aşamada satın almak için DEX'lere adım atmak zorunda kalır.
Örneğin, TRUMP gibi siyasi temalı bir token doğrudan zincir üzerinde başlatıldığında, DEX ticareti yoluyla merkezi bir platformda listelenmeden önce önemli bir piyasa değerine ulaştı. Bu zincir üzerinde ilk trend, DEX'lerin, CEX'lerin yalnızca popülerlik kazandıktan sonra listeleyebileceği fırsatları yakalayarak, crypto inovasyonunun beşiği haline geldiğini gösteriyor. Deneyimli kripto yatırımcıları bunu fark etti - birçok "deneyimli yatırımcı...yüksek getiriler ve erken erişim arayışıyla, DEX'lerde ticaret fırsatları için yavaş yavaş DEX'lere göçtüler" diyor bir endüstri raporu.
Para birimi lansmanlarının ötesinde, DEX'lerin yetenekleri genişlemiştir.
Merkezi olmayan borsalar başlangıçta basit “otomatik piyasa yapıcı” (AMM) mekanizmalarını kullandılar - bu temelde, fiyatların formüllere göre ayarlandığı token havuzları idi - ki bu mekanizma devrim niteliğindeydi (Uniswap tarafından öncülük edildi) ancak zaman zaman verimsizdi.
Artık daha sofistike tasarımlar görüyoruz: bazı DEX'ler daha hızlı, daha ucuz ticareti sağlamak için sipariş defteri hibritlerini veya katman-2 ağlarını kullanıyor.
Yüksek kaldıraçlı vadeli işlemler ve sürekli takaslar sunan merkezi olmayan türev borsalar (örneğin dYdX, GMX ve Hyperliquid gibi yenilenmiş platformlar) vardır. Aslında, sürekli DEX'ler, "emirlerin güvenliğini sağlayan ve hızlarını geliştiren" korumasız kaldıraçlı ticaretleriyle 2025 yılında 2.6 trilyon dolardan fazla işlem gerçekleştirdiler.
Bu, tüm türev piyasasındaki küçük bir kısım iken, hızla büyümektedir
- 2024'te DEX'lerin kripto vadeli işlemleri hacmi yüzde 5'ten yüzde 10'a ve yaklaşık olarak çıktı, gerçek bir momentum kayması gösteriyor, kripto vadeli işlemler hacminde DEX'nin payı yüzde 5'in altındaydı ve 2024 içinde yaklaşık %10'a çıktı, gerçek bir momentum değişimini gösteriyor.
Önemli olan, DEX kullanıcıları her zaman varlıklarının kontrolünü ellerinde tutar. DEX üzerinde ticaret yaptığınızda, cüzdanınızı (örneğin MetaMask veya bir donanım cüzdanı gibi) bağlarsınız ve işlem doğrudan akıllı sözleşme ile eşler arasında gerçekleştirilir. Hesabınızı dondurabilecek veya fonlarınızı kötüye kullanabilecek merkezi bir kuruluş yoktur.
Bu güvenlik modeli, merkezi bir borsa ihlal veya skandal yaşadığında değerini kanıtladı. Bir DEX, izin olmadan çekilmeleri durduramaz veya müşteri mevduatlarını ödünç veremez - bunu yapacak bir mekanizma yoktur çünkü fonlar, değiştirildiği ana kadar kullanıcıların kendi adreslerinde kalır. Tüm işlemler ve rezervler, doğrulama için blockchain üzerinde şeffaf bir şekilde kaydedilir. Sonuç olarak, DEX savunucuları, bu yapının merkezi platformları rahatsız eden "tek hata noktası" riskini önlediğini savunuyorlar. “DEX'lerin bazı yönlerinin, sistemde kötü niyetli bir operatör ya da tek bir hata noktası olasılığını azaltmasıyla insanlara cazip geldiği kesin” açıklıyor Enclave Markets CEO'su David Wells, merkezi ve merkezi olmayan ticaret arası köprü kuran bir firma.
FTX'in çöküşü, bu avantajın kasvetli bir kanıtıydı - merkezi olmayan borsalar, bu felaketten etkilenmeden çıkarken, DEX'lerde ticaret yapan kullanıcılar fonlarını kaybeden bir aracıya sahip değildi. FTX'in göçmesi etrafında, DEX hacimleri dramatik bir şekilde arttı (Uniswap'ın haftalık hacmi 17 milyar doları aşarak neredeyse üç katına çıkarken), panik zamanlarında ve binlerce Bitcoin CEX platformlarından çekilerek kullanıcılar kendi varlıklarını saklama yolunu aradılar.
Hashflow DEX CEO'su Varun Kumar, Bu tür olaylar sonrası, "varlıkları merkezi bir varlıkta tutmanın riskleri olabileceği şimdi açıktır" diyor varun kumar.
Bunu dedikten sonra, DEX'lerin de zorlukları vardır.
Kendi bankanız olmak, sorumluluk ve riskleri beraberinde getirir. Bir DEX kullanmak biraz daha teknik bilgi gerektirir: kullanıcıların kendi cüzdanlarını ve özel anahtarlarını yönetmeleri, bazen karmaşık arayüzlerle gezintiye çıkmaları ve slippage toleransı ve gas ücretleri gibi kavramları anlamaları gerekir. Yanlış bir adrese işlem gönderir veya tohum kelimenizi kaybederseniz destek hattı yoktur.
Dijital varlık güvenlik firması CoinCover tarafından yapılan bir rapora göre, "Yatırımcılar slippage gibi kavramları anlamalı ve eylemlerinin tüm sorumluluğunu üstlenmelidir," diyor.
Erken DEX arayüzleri gerçekten ürkütücüydü, ancak geliştikçe artık birçok web ve mobil uygulama sunuyorlar.
Bir diğer sorun performans ve ölçeklenebilirliktir: popüler blockzincirler tıkanabilir, yani DEX işlemleri (zincir üzerinde gerçekleştirilir) yoğun zamanlarda yavaşlayabilir veya yüksek ücretlere tabi olabilir. Örneğin, Ethereum üzerinde sıcak bir NFT damlası sırasında ticaret yapmak birkaç dolarlık işlem ücretine neden olabilir - küçük işlemler için avaç bir başlangıç.
Solana veya katman-2 ağlarında yeni DEX'ler bu sorunu çözmeyi hedefliyor, ancak piyasa ısındığında ağ tıkanıklığı ve "uzun süren sipariş işleme süreleri" riski hala mevcut.
Likidite de bir endişe olabilir: büyük tokenler için en üst düzey DEX havuzları çok likittir, ancak daha az gözde çiftler, büyük miktar ticaret yaparsanız değişken veya önemli slippage olabilir.
Özünde, DEX'ler geleneksel büyük sipariş defterlerine göre tarihsel derinlikten yoksundu - bu boşluk likidite büyüdükçe kapanıyor ve havuzları arasında siparişleri bölen toplayıcılar.
Son olarak, akıllı sözleşme riski, benzersiz bir DEX endişesi. Kodda hata veya istismarlar, DeFi protokollerine yönelik hack girişimlerine neden olabilir. Bir kodlama hatası, Velocore DEX'in 2024'te bir hacker tarafından 6.8 milyon dolarlık kayba yol açması gibi felaketlere yol açabilir.
Kullanıcılar, DEX'in kodunun güvenli olduğunu (genellikle denetlenir, ama asla garanti edilmez) güvenmelidir. Bu zorluklara rağmen, DEX'lerin gidişatı açıkça yukarı doğru. Merkezi olmayan borsaları kullanan insanların sayısı hızla artıyor – Uniswap'ın aylık aktif kullanıcı sayısı bir yılda (ortası 2024'den ortası 2025'e) 8.3 milyondan 19.5 milyona ikiye katlandı – ve özellikleri sürekli iyileşiyor.
Topluluk odaklı yenilikler sayesinde, DEX'ler, tarihsel avantajlardan yavaş yavaş parçalar koparıyorlar. içsel ticaret günümüzün önde gelen mekanları.
CEX Nedir? Merkezi Borsalar Hâlâ Hakim
Merkezi bir borsa (CEX), kripto ticaret için geleneksel tarzda bir merkezdir ve aracılık yapan bir şirket (veya organizasyon) tarafından işletilir. Bu modelde kullanıcılar bir hesap açmak için kaydolur – genellikle kişisel kimlik bilgileri sağlayarak (KYC) – ve fonlarını borsanın himayesine yatırır.
Ticaret, borsanın dahili emir defterlerinde gerçekleşir ve borsa, alıcılar ve satıcıları kendi özel yazılımı ile eşleştirir. Birçok yönden, bir CEX dijital bir borsa + banka kombinasyonu gibi çalışır: müşterilerin varlıklarını tutar (bir banka gibi mevduatları tutar) ve işlemleri kolaylaştırır (bir borsa gibi emirleri eşleştirir), genellikle her işlem veya para çekme için ücret alır. Binance, Coinbase, Kraken, OKX, Huobi (kısa süre önce HTX olarak yeniden markalandı), Bitfinex, Bitget, Upbit ve daha önce FTX – bunlar on milyonlarca müşteriye hizmet vermiş tanınmış merkezi borsalardır.
CEX üzerinde ticaret genellikle hızlı ve akıcıdır. Kullanıcılar, popüler ticaret çiftlerinde derin likidite avantajından yararlanır; bu, bir kişinin büyük emirleri minimal fiyat etkisiyle yerine getirebileceği anlamına gelir.
Arayüz genellikle cilalı ve kullanıcı dostu olup, gelişmiş grafik araçları, emir türleri ve müşteri desteği sunar – tüm bunlar yeni başlayanlar için engeli düşürür. Kriptoya giren çoğu perakende yatırımcı için merkezi bir buradaki ilk durak olması şaşırtıcı değildir.
Merkezi borsalar, "özellikle yeni yatırımcılar için ticareti daha kullanıcı dostu hale getiren Wall Street'teki geleneksel borsalara daha çok benzer," diye Reuters, FTX hikâyesinin zirvesinde belirtmiştir.
Bir e-posta ve şifre ile giriş yapabilirsiniz, genellikle erişimi kaybederseniz hesabınızı kurtarabilirsiniz ve şirketin destek ekibinin sorunları çözme konusunda yardımcı olacağını tahmin edebilirsiniz. Ek olarak, CEX'ler, itibari para birimlerini entegre eder – genellikle banka havalesi veya kart ile devlet para birimlerini (USD, EUR, vb.) yatırabilir veya çekebilirsiniz; bu, merkezi olmayan platformların doğrudan yapamayacağı bir şeydir. Kripto ile itibari dünyası arasındaki bu bağlantıyı rahat bir şekilde sağlama becerisi, CEX'lerin ana akım kullanıcıları çekmede büyük bir avantajıdır.
Hemen hemen her ölçütle, CEX'ler bugün genel faaliyetlerde DEX'lere göre daha büyük olmaya devam etmektedir. 2024 yılında, rüzgar karşısılarına rağmen merkezi borsalar, yıl boyunca yaklaşık 14,3 trilyon dolarlık spot ticaret hacmi kaydetti.
Karşılaştırmak gerekirse, bu miktar, DEX'lerin zincir üzerinde gördüğünden yaklaşık bir büyüklük daha fazladır.
İlk olarak, 2025 yılının ilk çeyreğinde on büyük merkezi borsa 5,4 trilyon dolarlık spot işlemi ele aldı.
Bu hacimler, CEX'lerin özellikle büyük sermayeli varlıklar için (örneğin Bitcoin ve Ethereum) kripto fiyat keşfi için birincil mekanlar olmaya devam ettiğini göstermektedir. Likidite, en üstte yoğunlaşmıştır: Binance, sektör lideri, yalnızca 2025 yılının başlarında global spot ticaretin %40'ını oluşturdu. Zirvede, Binance'in hakimiyeti daha da büyüktü – 2023 yılının başında pazarın %60'ından fazlasını kontrol ediyordu – ta ki düzenleyici baskılar ve rakiplerin payını yemesiyle.
Yine de, Binance her ay yüz milyarlarca dolarlık işlemi işler ve dünya çapında 150 milyondan fazla kayıtlı kullanıcısı olduğu bildirilmektedir.
Diğer büyük CEX'ler de etkileyici istatistiklerle övünmektedir: Nasdaq'ta halka açık bir şirket olan en büyük ABD merkezli borsa Coinbase, 110 milyondan fazla doğrulanmış kullanıcıya hizmet vermektedir ve düzenli olarak günlük 1-2 milyar dolarlık işlem hacmi işlemektedir. Kraken (ABD) 5.2 milyon müşteriye sahip olduğunu bildirmiş ve ticaret hacmi 2025'in üçüncü çeyreğinde %106 oranında artış göstererek yaklaşan halka arzına olan beklenti ve yenilenen ilgi dalgasıyla ilerlemiştir. OKX ve Bybit, türev alanında devler haline gelmiş ve sıklıkla vadeli işlem hacminde sadece Binance’in arkasında yer almıştır.
Ve Crypto.com, 2021–2022'de agresif pazarlama yaparak hacimle üst düzey bir borsa haline gelmiştir. Bu borsalar artık sadece ticaret mekanları değil, aynı zamanda uzun vadeli yatırımlar, stake etme, kripto kredi kartları, NFT pazar yerleri ve yatırım kolları gibi birçok finansal hizmet sunan geniş işletmeler haline gelmiştir.
Geleneksel finansal yapıların çizgileri bulanıklaştırarak, bazıları artık resmi düzenleyici onay alma ve borsa listelerine girme peşindedir.
Örneğin, hem Coinbase hem de Kraken halka açık pazarlara doğru adım atmıştır (Coinbase'in 2021'de doğrudan listeleme ile, Kraken büyük fon turuyla halka arz planlamaktadır) ve yurt dışında, Revolut gibi fintech uygulamaları da kripto ticaretini entegre ederek çift listelemeler hedeflemektedir.
Ölçekleri göz önüne alındığında, CEX'ler artan bir inceleme ve düzenleme altındadır.
2023-2024 boyunca, ABD düzenleyicileri (özellikle SEC) birçok büyük borsaya karşı yüksek profilli eylemler başlatmıştır. 2023 yılında Coinbase ve Binance, SEC tarafından kayıtsız menkul kıymet platformları olarak işletilmiş olmaktan dolayı dava edilmiştir ve bu durum sektörde şok dalgaları yaratmıştır. Binance'in anlatısı özellikle dramatikti: uzun süren soruşturmaların ardından, 2023 yılının sonunda yüksek profilli CEO'su Changpeng “CZ” Zhao'nun görevden ayrıldığı ve şirketin 4 milyar dolardan fazla ceza ödediği bir uzlaşmaya ulaştı.
Her ne kadar Binance, belirli yargı bölgelerinde yanlış yaptığını reddetse de, düzenleyici baskılarle bazı piyasaları terk etti.
Bu olaylar, büyük borsaların sonunda bankalar veya finansal kuruluşlar gibi muamele göreceğini, katı uyumluluk, risk kontrolleri ve şeffaflık önlemleri uygulamak zorunda kalacağını işaret etti. Gerçekten de, 2025'te PwC analizi, önde gelen CEX'lerin "sistemik olarak önemli" olarak kabul edilebileceğini ve velayet, sermaye ve açıklama için bankalara benzer standartları getirmek zorunda kalabileceğini uyardı.
Bir anlamda, böyle bir denetim güveni artırabilir (hiç kimse FTX'in açıkça yanlış yönetiminin tekrarını istemez), ancak aynı zamanda CEX'lerin merkezi olmayan bir sektörde merkezi kontrol noktaları tanıttığını da vurgular. FTX sonrası güveni restore etmek için birçok CEX, kullanıcıların mevduatlarının tamamen desteklendiğini temin etmek üzere hızla rezerv ispatı denetimleri yayımladı. Yardımcı olsa da, bu önlemler gönüllüdür ve titizlikte değişkenlik gösterir. Temel dengeleyici hala kalır: bir CEX kullanırken, tıpkı bir bankaya para yatırırken olduğu gibi borsaya güvenmelisiniz – varlıklarınızın ihtiyaç duyduğunuzda orada olacağına. Bu güven kırıldığında, FTX müşterilerinin öğrendiği gibi sonuçlar felaket olabilir. “FTX gibi bir şirket varlıklarınızı tutmalıydı ancak onları ödünç vermeyi tercih ettiler," dedi Tracy Wang, CoinDesk'te editör, bu tür davranışların “kripto para biriminin temel felsefesine aykırı olduğunu"nı belirttiği bir gözlem yaptı.
Felsefi endişelere rağmen, CEX'ler ortalama kişinin paha biçilemez bulduğu önemli avantajlar ve hizmetler sundukları için gelişmeye devam ediyor.
Kullanışlılık anahtardır: bir CEX üzerinde, bir akıllı telefonda birkaç dokunuşla ticaret yapabilirsiniz, genellikle bir komisyonculuk veya bankacılık uygulaması gibi hissedilen şık bir uygulamada.
Birçoğunun 7/24 müşteri desteği, belirli kayıpları karşılayan sigorta fonları ve diğer kullanıcı korumaları vardır. Düzenleyici uyumluluk sadece bir yük değil, aynı zamanda bir özellik de olabilir – KYC/AML kurallarını takip ederek, saygın borsalar, tamamen anonim DeFi'nin sağlayamayacağı bir güvenlik ve başvuru duygusu sağlıyorlar. Örneğin, bilinen bir dolandırıcılığın ya da saldırının kurbanı olursanız, düzenlenmiş bir borsa suçlunun hesabını dondurabilir veya kolluk kuvvetlerine yardım edebilir (bazı yüksek profilli kurtarma vakalarında görüldüğü gibi), oysa bir DEX'te başvurulacak eşdeğer bir otorite yoktur.
Ayrıca, CEX'ler genellikle itibari para birimleriyle daha fazla ticaret çifti listeler (örneğin BTC/USD, ETH/EUR), bu da doğrudan nakde çevirme imkanı sağlar, DEX'lerin doğrudan desteklemediği bir şeydir.
Ve özel bir cüzdan yönetmeye hazır olmayanlar için, bir borsanın emanet cüzdanına güvenmek daha kolaydır – ancak gerçek sahiplik maliyetine rağmen. Kripto genişledikçe, şirketler ve borsalar, kripto alımını bir uygulamaya giriş yapmak kadar kolay hale getirmek için ortaya çıktı, NBC News'ın belirttiği gibi, bu rahatlığın ironik bir şekilde Satoshi'nin sisteminin kaçınması gerektiği aracılara olan güveni yeniden tanıttığını da belirtmektedir.
Kredilerine karşı, en büyük CEX'ler de uyum sağlıyor.
DeFi ve DEX'lerin çekici özelliklere sahip olduğunu bilmeleri nedeniyle, bazı merkezi platformlar hibrit bir yaklaşımı benimsemektedir.
Örneğin Coinbase, DEX ticaret işlevselliğini mobil uygulamasına entegre etti ve zincir üstü etkinliği desteklemek için kendi blok zincirini (Base) başlattı. Hedef, kullanıcılarına “zincirdeki her varlığa” tanıdık, düzenlenmiş bir arayüzde erişim sağlamaktır, Coinbase'in bunu ifade ettiği gibi.
Bu, insanların kendi cüzdanlarını tutmak ve daha fazla varlık seçeneği istediklerini fark ederek, ileri görüşlü bir CEX'in bunu kolaylaştırması gerektiğini kabul eden defansif bir hamle olarak görülüyor. Ayrıca, yakın bir zamanda JPMorgan analistlerinin belirttiği bir noktayı da pekiştirir, en iyi borsaların DeFi kapasitelerini entegrasyona uğratmasının, şimdilik büyük CEX'lerin işine yönelik tehditin kısmen azaldığını belirtmişlerdir.
Aslında, bu tür entegrasyonlar önemli bir değer açığa çıkarabilir: JPMorgan’ın analizi, Coinbase’in stokunun Base ağı ve DEX özelliklerini kullanarak yükselebileceğini, potansiyel olarak piyasa değerine milyarlar ekleyip yeni zincir üstü ücret gelirleri aracılığıyla kârlarını artırabileceğini öngörmüştür.
Teknoloji eklemelerinin ötesinde, CEX'ler aynı zamanda kapsamlarını genişletiyor – tam hizmet kripto platformları veya “süper uygulamalar” haline dönüşüyorlar.
Binance ve diğerleri tasarruf ürünleri, krediler ve hatta giderek artan çeşitlilikte kripto dışı hizmetler (seyahat rezervasyonları vb.) sunarak, tek durak finansal uygulamalar haline gelmeyi amaçlamaktadır.
Bu çeşitlendirme çift taraflı bir kılıçtır: yeni gelir akışları ve yapışkanlık yaratabilir, ancak ayrıca kriptonun tepki verdiği merkezi fintech modeline daha yakın durur. Yine de, “kriptonun birinci finansal merkezleri haline gelme yarışında" Binance, Coinbase, Kraken ve diğerleri yenilik, uyum ve kurumsal ortaklıklar için ağır harcamalar yaparak baskın pozisyonlarını güvence altına almakta. 2025 itibariyle, merkezi borsa sektörü kripto ticaretinin bel kemiğini oluşturmaya devam etmektedir, ancak rekabetçi baskı ve geçmiş gelişmeler nedeniyle manzaranın değiştiği açıktır. Çeviri:
Harici olarak düzenleyici güçler.
Sıradan Kripto Kullanıcıları İçin Temel Farklar
Merkezileştirilmiş bir borsa ile merkezi olmayan bir borsa kullanmanın farkları sıradan bir kripto kullanıcısı için önemlidir. Her modelin avantajları ve dezavantajları vardır ve en iyi seçim genellikle bir kişinin deneyim seviyesi, hedefleri ve değerlerine bağlıdır. Temel farkları pratik terimlerle açıklayalım:
Kullanım Kolaylığı ve Erişilebilirlik
Yeni başlayanlar için, merkezileştirilmiş borsalar genellikle çok daha ulaşılabilir. Alice, banka kartıyla Bitcoin veya Ethereum almak isteyen sıradan bir yatırımcı ise, Coinbase veya Kraken gibi bir CEX basit, tanıdık bir süreç sunar: bir e-posta ile kayıt olun, bir şifre oluştur, belki kimlik doğrulama işlemini tamamla ve temiz, yönlendirmeli bir arayüzde ticaret yapmaya hazırsınız.
Kullanıcı deneyimi, çevrimiçi bankacılık veya hisse senedi ticareti uygulamalarına benzer ve korku faktörünü azaltır. Buna karşılık, bir DEX kullanmak Alice'in zaten bir kripto cüzdanı kurmuş olmasını (işlem ücretlerini ödemek için Ether veya başka bir yerel token ile), bu cüzdanı bir DApp ile nasıl bağlayacağını anlamasını ve takas ne anlama geldiğini kavramasını gerektirir. Bir sektör rehberi “CEX'ler yeni başlayanlar için idealdir” derken, “DEX'ler teknik bilgi olmadan yeni başlayanlar için zorlayıcı olabilir” diye belirtmiştir.
Ayrıca, CEX'ler genellikle fiyat uyarıları, eğitici kaynaklar ve müşteri destek sohbetini entegre eden mobil uygulamalar sunar – yeni başlayan bir kişinin öğrenip katılabileceği kapsamlı bir ekosistem. Merkezi olmayan borsalar, blok zincirlerinin üstünde web veya uygulama arayüzleri olduğundan, kullanılabilirlik açısından gelişiyor (bazılarının artık sorunsuz mobil cüzdan uygulamaları var), ancak hâlâ kullanıcıdan daha fazla temel bilgi bekliyorlar.
Yanlış bir işlemde size rehberlik edecek merkezi bir müşteri desteği yoktur; en iyi ihtimalle, topluluk forumlarında veya Discord kanallarında yardım bulabilirsiniz. Bu fark, sıradan kullanıcılar için önemlidir. Hatta unutulmuş bir parola kadar basit bir şeyi geri almak - CEX'de “Parolamı Unuttum” ve kimlik doğrulama yoluyla önemsiz olan - DEX'de imkansızdır, çünkü özel anahtarınızı kaybetmek sonsuza kadar erişiminizi kaybetmek anlamına gelir. Bu nedenle, birçok sıradan kullanıcı en azından daha fazla güven kazanana kadar CEX platformlarının nispeten “sezgisel arayüzleri ve saklama güvenlik ağı” ile bağlı kalır.
Varlıkların Korunması ve Güvenliği
Belki de en temel fark, varlıklarınızı kimin kontrol ettiği konusundadır.
Merkezileştirilmiş bir borsada, paralarınızı borsanın saklamasına emanet edersiniz. Hesap bakiyeniz Exchange X'te 1 Bitcoin'e sahip olduğunuzu gösterebilir, ancak yasal ve teknik olarak, Exchange X o bitcoini kontrol eden cüzdanların özel anahtarlarını elinde tutar.
Bu düzenleme kullanışlı olabilir – borsa sahne arkasındaki tüm güvenliği yönetir – ancak bu da karşı taraf riskini tanıtır. Borsa hacklenirse, bir teknik arıza yaşarsa veya dolandırıcılıkta bulunursa, fonlarınız risk altında olabilir.
Ne yazık ki, kripto tarihinin birçok uyarıcı hikayesi vardır: 2014'teki ünlü Mt. Gox hack'inden (850,000 BTC kaybedildi) Bitfinex, KuCoin ve Coincheck gibi daha yeni ihlallere kadar, hackerlar tekrarlayan kullanıcıların büyük miktarda parasını tutan merkezileştirilmiş platformları hedef aldılar. 2023-2024 yıllarında bile, örneğin Bybit rapor edilen ciddi bir siber hırsızlık girişimiyle ve daha küçük bir Asya platformu Nobitex hacklenmiştir, tüm bunlar herhangi bir merkezi ballık kavanozunun cazip bir hedef olduğunun hatırlatıcılarıdır.içerik: yatırım değer garantisi yok). Bu nedenle, geleneksel borsalarda (CEX'ler) kalan sıradan kullanıcılar küratörlüğünde bir menü alırken, merkeziyetsiz borsa (DEX) kullanıcıları tüm token'ların açık büfesine sahip olur ve bu da beraberinde özgürlük ve risk getirir.
Maliyetler ve Ücretler
Kullanıcılar aynı zamanda ticaretin ne kadar maliyetli olduğu ile ilgilenirler.
Merkezi borsalar genellikle her işlem için bir ticaret ücreti alır - genellikle ticaretin değerinin %0,1 ila %0,5'i civarındadır, bazen yüksek hacimli yatırımcılar veya borsanın yerel token'ını kullanarak daha az olabilir.
Ayrıca para çekme işlemleri için de ücret talep edebilirler (özellikle itibari para çekimleri veya küçük kripto para çekimleri için). Merkeziyetsiz borsalar aynı yapıda geleneksel bir ücret yapısına sahip değildir – genellikle küçük bir protokol ücreti vardır (örneğin, Uniswap işlemlerinde %0,3, bu çoğunlukla likidite sağlayıcılarına gider), ancak daha önemlisi, DEX kullanıcıları zincir üstü işlemleri gerçekleştirmek için ağ gas ücretleri öderler.
Bu ücretler, blockchain’in yoğunluğuna bağlı olarak diğer maliyetleri aşabilir. Örneğin, Ethereum’da basit bir takas yoğun zamanlarda ticaret boyutuna bakılmaksızın $5 veya $50 gas ücretine mal olabilir.
Solana gibi yüksek verim ve throughput zincirlerinde veya Arbitrum gibi layer-2 ağlarında gas ücretleri kuruşlardır ve DEX ticaretini orada çok ucuz hale getirir. Ancak asıl önemli olan nokta, bir CEX‘te ticaretler off-chain’dır ve genellikle küçük-orta ölçekli ticaretler için çok daha ucuzdur – $1,000'lık bir işlemde birkaç sent veya birkaç dolar ücret ödeyebilirsiniz (veya bazı çiftler için hiç ücret ödemezsiniz, çünkü bazı borsalar promosyonlar sunar). Bir DEX’te, Ethereum üzerinde $1,000'lık bir işlem, gas ücreti artı protokol ücreti ile $10+ maliyetine çıkabilir, bu da dikkat çekici şekilde daha yüksektir. Bu nedenle, küçük günlük işlemler için, CEX’ler daha maliyet etkin olabilirken, çok büyük işlemler için, bir DEX daha iyi bir fiyat yürütmesi sunuyorsa ve düşük ücretli bir ağda yapılıyorsa rekabetçi olabilir. Durum biraz vaka-vaka değişir; bilinçli kullanıcılar bazen ücretlerden sonra bir belirli işlem için daha iyi bir net fiyat veren bir DEX veya CEX’i bulmak için toplayıcıları kullanır.
Ayrıca slipaj sorunu da vardır: Binance gibi büyük bir CEX'te, $100k Bitcoin için bir piyasa emri, derin emir defterleri nedeniyle muhtemelen açıklanan fiyatın yakınında yürütülecektir. Bir DEX'te, aynı işlem, likidite havuzu büyük değilse fiyatı fark edilir şekilde hareket ettirebilir.
Günlük kullanıcılar küçük işlemlerde (<$1,000) genellikle her iki platformda da slipajı fark etmeyeceklerdir, fakat daha büyük bir işlem daha az likit DEX havuzunda daha kötü bir oran alabilir. Pratikte, birçok sıradan kullanıcı bu detayları incelemez – genellikle hangi platformdan rahat ettikleriyse onunla kalırlar. Ancak maliyet odaklı kullanıcılar, işlem boyutu ve sıklığı için en iyi anlaşmayı sunan platformu seçecektir; bu senaryo için bir CEX veya başka bir senaryo için bir DEX olabilir.
Destek ve Kurtarma
Son olarak, bir kullanıcı açısından, bir şeyler ters giderse birinin arkanızda olduğunu bilmek iç rahatlatıcıdır. Merkezi borsalar genellikle müşteri destek ekiplerine sahiptir ve bazı durumlarda sigorta politikaları bile bulunur.
Bir CEX'in geri çekilme işlemi sırasında kriptonuzu yanlış adrese gönderirseniz, şansınız az olabilir, fakat hata bir borsa hatasından veya taraflarındaki bir hack'ten kaynaklanıyorsa, ileri gelen platformlar kullanıcıları tazmin etmiştir (örneğin, Bitfinex bir hack'ten sonra kayıpları kullanıcılar arasında paylaştırmıştı ve bazı borsaların aşırı durumlar için sigorta fonları vardır).
Ayrıca, CEX hesabınıza dolandırıcılık erişimi şüpheniz olduğunda desteğe ulaşıp hesabı dondurabilirsiniz – günlük bir kullanıcı bundan teselli bulabilir. Oysa bir DEX'te, tamamen kendi başınıza kalıyorsunuz. “Fon kurtarma” kavramı, kullanıcı hatası veya belirli açıklar nedeniyle fon kaybettiğinizde DeFi’de yoktur.
Bir işlemi geri alacak merkezi bir otorite yoktur; blockchain'in değişmezliği hem bir nimet hem de bir lanettir. Çoğu sıradan kullanıcı için, bu tür bir tazminatın olmaması korkutucudur. Nakit taşımak gibidir: 100 dolarlık bir banknotu sokakta düşürürseniz, o gider; kendi saklama senaryosunda kripto kaybederseniz, genellikle geri dönmesi mümkün değildir. Bu yüzden birçok günlük kullanıcı, günlük ticaret için CEX'leri tercih etmeye devam eder – yönlendirilmiş bir ortamda güvenlik önlemleri ile hissetmek daha güvenlidir, kontrolü bir miktar kaybetme anlamına gelse bile. “Büyük güç (özgün ichim), büyük sorumluluk getirir” sözü gibi, rutin işlemler için bu sorumluluğu herkes istemeyebilir.
Özetle, tipik amatör kripto tüccarı veya yatırımcısı için, merkezi borsalar kolaylık, aşinalık ve rehberlik offers eder, bu nedenle tercih ettikleri rampa haline gelir.
Merkeziyetsiz borsalar özgürlük, kontrol ve sansüre direnç sunarak kriptonun temel ilkelerini benimsemek veya token’ların öncülüğünü yakalamak isteyenlere cazip gelir. Pek çok kullanıcı aslında her ikisini de kullanır: Örneğin, birisi Coinbase’i banka hesaplarına para almak ve çıkmak için ve Uniswap gibi bir DEX’i bazı DeFi token’larını takas etmek için kullanabilir. Kullanıcı eğitimi geliştikçe ve DEX arayüzleri basitleştikçe (belki bir gün itibari para geçitleri bile entegre olur), kullanıcı dostluğu açığı azalıyor.
Ancak bölünme devam ediyor: CEX'ler, kullanım kolaylığı ve güveni ön planda tutan kullanıcıları hedef alırken, DEX'ler, özerklik ve izinsiz erişimi önceliklendirenleri hedef alıyor.
Profesyonel Yatırımcılar ve Kurumlar İçin Temel Farklar
Konuyu profesyonel yatırımcılara getirdiğimizde – ister ölçekli işlem yapan bireyler, kripto odaklı fonlar veya hatta kriptoya katılan geleneksel kurumlar diye düşünelim – CEX’lere karşı DEX’leri kullanma noktasında farklı bir dizi düşünülmesi gereken şeyler ortaya çıkıyor.
Bu kullanıcılar yüksek performans, gelişmiş özellikler talep eder ve düzenleyici ve yürütme risklerinin farkındadırlar. İşte bu açıdan önemli farklılıklar:
Likidite ve Piyasa Derinliği
Profesyonel yatırımcılar genellikle perakende oyunculardan daha büyük meblağlar taşır ve sıklıkla ticaret yapar. Bu yüzden, likiditenin kral olduğu anlamına gelir – piyasalardan önemli ölçüde ticaret yapmadan, pozisyonlara girip çıkabilmeleri gerekir. Bu noktada, merkezi borsalar hala büyük bir avantaj sağlamaktadır.
Önde gelen CEX'ler emir defterlerinde muazzam likiditeyi bir araya getirir. Binance veya Coinbase gibi tek bir platform, Bitcoin, Ether veya diğer üst düzey varlıklarda birkaç milyon dolarlık emirlerle ihmal edilebilir slipajla başa çıkabilir. Hatta alternatif kripto para birimleri için bile, CEX'ler genellikle dar spreadler sağlayarak piyasa yapıcı firmalar tarafından sağlanmış likiditeye sahiptir.
Oysa DEX likiditesi arttıysa da, birçok havuz ve zincir boyunca dağılmış durumdadır. DEX'lerde büyük işlemler slipajlara neden olabilir veya birden fazla protokol arasında ayrılmayı gerektirebilir. Örneğin, bir fonun bir orta ölçekli token için 5 milyon dolarlık satış yapmak istemesi durumunda, bir DEX üzerinde bu fiyatı önemli ölçüde hareket ettirebilir veya tek bir seferde yapılabilir olmayabilir, oysa büyük bir CEX yeterli emir defterini emmesi için daha nazik bir şekilde alabilir (veya fon bir CEX’in masası ile bir OTC blok ticareti düzenleyebilir).
Merkeziyetsiz likidite toplayıcıları yararlıdır, ancak gerçeklik şu ki, 2025 itibarıyla derin likidite “en iyi beş [merkezi] platformda yoğunlaşıyor,” kripto piyasası veri firması Kaiko’ya göre. Yüksek hacimli yatırımcılar likiditenin olduğu yerlere yönelir - ve bu hala esasen merkezi borsalardır.
Bu özellikle türevler için doğrudur: 100 milyon dolarlık Bitcoin vadeli işlemi takas etmek isteyen bir profesyonel yatırımcı, CME, Binance Futures veya OKX’e ihtiyaç duyar - hiçbir DEX bu büyüklüğü büyük slipajsız bir şekilde halledemez. (Bununla beraber, ilginç bir şekilde, dYdX ve GMX gibi merkeziyetsiz sürekli vadeli işlemler, kurumsal ilgiyi küçük tahsisatlar için görmeye başladı.)
Hız ve Gerçekleştirme
Yüksek frekanslı ticarette veya sadece aktif günlük ticarette gerçekleştirme hızı ve güvenilirlik çok önemlidir. Merkezi borsalar, saniyede onbinlerce işlem yapabilen yüksek hızlı eşlemeci motorlar üzerinde çalışır. Gecikme, genellikle eşlemeci motor üzerinde mikro saniyelerle ölçülür – geleneksel finansal borsalarla kıyaslanması mümkündür.
Ticaret yapanlar, sunucularını lokolocate edebilir veya gerçek zamanlı feed'ler için WebSocket API'leri kullanabilir. Bunun aksine, DEX işlemleri blockchain hızlarına bağlıdır – Ethereum L1 üzerinde olanlar için, bir blok onayı için 12 saniye beklenir (yüksek bir gas ücreti ödemeniz varsayılırsa ki bu, bir HFT yatırım programı için bir ebediyettir). Daha hızlı zincirlerde bile, örneğin Solana (blok süreleri 0,5s civarındadır) veya layer-2 ağları, bir DEX işlemi hala daha fazla gecikme ve belirsizlik içerir (blockchain yeniden kuruluşları, bellek havuzu gecikmeleri) içsel bir CEX eşleşmesinden daha fazladır.
Ayrıca, DEX işlemleri başarısız olabilir (örneğin, fiyat hareket eder ve slipaj ayarınız aşıldıysa, işleminiz bekleme süresi sonrasında geri tepebilir). Profesyonel yatırımcılar, zamanlama genellikle kritik olduğundan, başarısız işlemlerden nefret ederler.
Bir CEX'te, emriniz dolmazsa, hemen bilinir ve ayarlamalar yapabilirsiniz; bir DEX'te, yanlış bir girişim için zaman ve ücret kaybedebilirsiniz. Ayrıca MEV (Madencinin/En Fazla Çıkarılabilir Değer) sorunu da vardır – akıllı blockchain botları bir balina tarafından büyük bir emir tespit edebilir ve kâr için kendi işlemlerini ekleyebilir, etkin bir şekilde ticareti önden yürütebilir. Bu, bir DEX üzerinde büyük bir yatırımcı için gerçekleştirilen fiyatı kötüleştirebilir, bu fenomene CEX'ler üzerinde rastlanmaz (platformun iç kuralları, bu tür bir davranışı önler, yasadışı vakaların harici durumlarında haksız borsa içi kişileri hariç tutar).
Yüksek frekanslı alım satım firmaları da dahil olmak üzere, profesyonel yatırımcılar, zamanlama öngörülebilirliğine dayalı stratejileri uygulayabilecekleri CEX'lere ağırlık verirler. “Performans” genellikle belirtilir: bir CEX, hemen hemen anında ticaret onayları ve yüksek throughput sağlar, oysa çoğu DEX algoritmik ticaretin gecikme gereksinimlerini karşılayamaz.
Bununla birlikte, ilginç gelişmeler var; off-chain eşleşme ve on-chain yerleşim (hibrit DEX modelleri) gibi bu açığı daraltmak için yapılan çabalar genellikle bu merkeziyet veya merkeziyetleşmeyi yeniden tanıtır (örneğin, dYdX’in mevcut modeli, off-chain emir defteri kullanmaktadır).
İleri Alım Satım Özellikleri ve Enstrümanlar
Profesyonel piyasa katılımcıları genellikle sadece spot ticaretin ötesinde şeyler gerektirir. Türevler (vadeli işlemler, opsiyonlar, swaplar), kaldıraç ile marj ticareti, açığa satış, stop-loss emirleri ve diğer gelişmiş emir türlerini kullanırlar. Merkezi borsalar, bu tekliflerin zengin bir yelpazesini geliştirmiştir. Örneğin, Binance ve Bybit sürekli vadeli işlemler sunar İçerik: [markdown bağlantılarını atlayın]; Binance, Coinbase ve Kraken gibi düzenlenmiş vadeli işlemler sunuyor; Deribit, profesyoneller için kripto opsiyonlarında uzmanlaşmış durumda. Pek çok CEX, yatırımcıların pozisyonları kaldıraçla veya varlıkları açığa satabilmeleri için marj kredisi/verme imkanı sağlıyor.
Buna karşılık, merkeziyetsiz dünya hâlâ gelişim aşamasında: merkeziyetsiz türevler (GMX, dYdX ve yenilikçi bir oyuncu olarak Hyperliquid veya opsiyonlar için Opyn ve Lyra gibi projeler) mevcut, ancak işlem çiftlerinin seçimi ve likidite büyük CEX'lere kıyasla sınırlı.
Örneğin, belirli vadeler ve sona erme tarihleriyle bir Ethereum opsiyon yayılma stratejisi ticareti yapmak isteyen bir profesyonelin, muhtemelen merkezi bir platform (CME veya Deribit gibi) kullanması gerekecek çünkü DEX opsiyon piyasaları henüz olgunlaşmadı. Ayrıca, kompleks emir türleri (limit emirleri, stop emirleri, buzdağı emirleri gibi), CEX'lerde standartken, AMM tabanlı DEX'lerde genellikle uzmanlaşmış üçüncü taraf araçlar olmadan mevcut değildir. Bazı gelişmiş DEX platformları ve toplayıcılar limit emir işlevselliği sunmaya başlıyor, ancak bu yaygın değil.
Bu araçların eksikliği, risk yönetimi için onlara güvenen profesyoneller için bir sorun olabilir. Kurumsal bir yatırımcı da raporlama ve analizlerle ilgilenebilir – CEX'ler genellikle hesap özetleri, indirilebilir işlem geçmişi ve bazen kurumların ihtiyaç duyabileceği uyumluluk raporları sunar.
Bir DEX'te, trader zincir üstü işlemlerini ve değer pozisyonlarını manuel olarak toplamalı, bu da ek bir operasyonel sorun oluşturur (blockchain analiz araçları yardımcı olabilir). Sonuç olarak, CEX'ler şu anda çok daha kapsamlı bir ticaret cephaneliği sunuyor – Bloomberg terminali ile basit bir takas arayüzü arasındaki fark gibi.
Karşı Taraf Riski ve Regülasyon Riski
İlginç bir şekilde, kurumlar ve profesyoneller riskleri farklı şekilde değerlendirir.
Karşı taraf riski (borsanın varsayılan veya fonları yanlış kullanması) önemli bir endişedir; hedge fonlarının bile FTX'in çöküşüyle şok olduğu, önemli varlıklara erişimlerini kaybettikleri görülmüştür. Pek çok profesyonel kuruluş, herhangi bir tek borsa üzerinde tuttukları miktarlara daha sıkı due diligence ve sınırlar getirmiştir.
Büyük tavsiye şirketleri artık üçüncü taraf saklayıcılar kullanmakta ve borsalar üzerinde işlem yaparken bile fonları dışarıda tutmakta ve sadece gerektiğinde ticaret hesaplarına taşımaktadır – maruziyeti azaltmak için. DEX'ler, saf karşı taraf perspektifinden bakıldığında burada çekici olabilir çünkü bir aracıya güvenme gereksinimini ortadan kaldırır. Bir fon, varlıklarının kontrolünü elinde tutabilir ve bir akıllı sözleşme aracılığıyla ticaret yapabilir, bir borsa kredi riski olayı kabus senaryosundan kaçınabilir. Özellikle "düzenleyici ve güven sorunları...FTX sonrası birçok kişinin merkeziyetsiz alternatifler keşfetmesine neden oluyor." Yine de, düzenleyici ve uyum gereksinimleri başka hususları gündeme getirir.
Profesyonel bir fon genellikle sadece uyumlu veya en azından belirli yasal parametreler içinde hareket eden platformlarda işlem yapma yetkisine sahiptir. Pek çok kurum, DEX'leri doğrudan kullanma konusunda henüz rahat (veya yatırımlarının izin verdiği şekilde) değildir, bu da işler ters giderse AML uyumu veya mütevelli sorumluluğu hakkında soruları gündeme getirebilir. Örneğin, bir kuruluş DEX üzerinde işlem yaptığında endişelenebilir: ilerde bir düzenleyici bunu kayıtsız ticareti teşvik etme veya yasaklı bir adresle etkileşim olarak işaretlerse ne olur? Bu endişeler, şu ana kadar, kurumların düzenlemelere uygun CEX'leri tercih etmesine neden oluyor. Bir rapor, "kurumlar saklama ve risk yönetimi için düzenlenmiş borsaları tercih eder" – Coinbase veya Gemini'nin ABD yasalarına uygun olarak faaliyet göstermesi, denetlenmiş mali tabloları olması ve hesap verebilirlik özelliklerinden hoşlanmaktadırlar.
Ayrıca, genellikle pratik bir açma/kapatma rampası ihtiyacı da vardır: kurumsal bir yatırımcı sonunda kripto karlarını bir banka hesabında USD'ye çevirmesi gerekebilir – sadece bir merkezi borsa veya brokerin sağlayabileceği bir şey. Bu arada, DEX'ler üzerinde düzenleyici denetim artıyor (örneğin, DeFi KYC kuralları hakkında tartışmalar), ancak bu hala gri bir alan.
Yani bir profesyonel, DEX kullanımını düzenleyici belirsizlik taşıyan bir iş olarak görebilirken, bilinen uyumlu bir CEX kullanmak, karşı taraf riski taşırken en azından uyumluluk kutusunu işaretler. Bu bir dengeleme eylemidir: bazı kripto hedge fonları her ikisini karıştırır - stratejilerinin bir kısmı için DEX'leri (özellikle getiri çiftçiliği veya DeFi getirilere erişim) ve CEX'leri ana ticaret ve nakit yönetimi için kullanır. Kurum ne kadar büyük ve geleneksel ise, şimdilik CEX'lerle tam anlamıyla kalmaya daha meyillidir.
Altyapı ve Entegrasyon
Profesyonel traderlar sıklıkla botlar, algoritmalar kullanır veya ticaret yazılımını borsalara bağlar. API erişimi bu nedenle kritiktir. Merkezi borsalar, piyasa verileri ve ticaret yürütme için sağlam API'ler (REST ve WebSocket) sunar. Ticaret firmaları, birden fazla CEX'in API'lerine aynı anda bağlanarak karmaşık stratejiler (arbitraj, piyasa yapıcılığı, istatistiksel ticaret) oluşturabilirler.
Ayrıca bazı kurumsal borsalarda FIX protokolü ağ geçitleri gibi şeylere sahip olmak ve kısmi dolum durumunda işlem geri alma gibi belirli garantilerin olabileceğini hesaba katabilirler. DEX'lerle arayüz oluşturmak, genellikle doğrudan blockchain ile etkileşimde bulunmak – ya özel scriptler yazarak işlemler göndermek ya da zincir üstü ticaret tetikleyebilen aracı hizmetler kullanmak anlamına gelir.
Bu, SDK'lar ve kütüphanelerle daha kolay hale geliyor ama yine de farklı bir paradigmadır. Gecikme bir yana, DEX'lerle bir ticaret operasyonunu yönetmek, blockchain düğümlerini çalıştırmayı veya üçüncü taraf RPC hizmetlerine güvenmeyi, zincir üstü hataları ele almayı ve işlemleri imzalayan anahtarların güvenliğini sağlamayı içerebilir (hiç kimse botun özel anahtarının tehlikeye girip tüm fonlarının çalınmasını istemez). Bu tür operasyonel karmaşıklıklar, DEX ticareti konusunda tamamen ihtisaslaşmadıkça birçok profesyonel mağazayı tamamen DEX ticaretine gitmeye isteksiz kılmaktadır. Ayrıca, risk yönetimi araçları CEX'ler için daha gelişmiştir - örneğin, bir borsa ayrı bakiyeli alt hesaplar sunabilir, böylece bir yatırımcı stratejileri bölümlere ayırabilir.
Bazı borsalar, başvurucu marj veya portföy marjlaması gibi etkin sermaye dağıtımı sunar. DEX'ler eşdeğerleri (az teminatlı ticaret protokolleri veya merkeziyetsiz ana broker hizmetleri gibi) üzerinde çalışıyorlar, ancak bunlar henüz başlangıç aşamasında. Şimdilik, profesyonel bir yatırımcı büyük CEX'lerde daha kullanıma hazır, kurumsal düzeyde bir deneyim elde eder.
Fırsat ve Alpha
Öte yandan, zeki profesyonel kripto yatırımcıları, DEX'lerin CEX'lerin sunmadığı benzersiz fırsatlar sunduğunu fark eder.
DeFi'deki verimsizlikler veya boşluklar, nasıl yapılacağını bilenler tarafından arbitraj edilebilir.
Örneğin, DEX'ler ve CEX'ler arasındaki fiyat farkları ticaretle değerlendirilebilir (ve aslında birçok piyasa yapıcı, fiyatları uyumlu tutmak için çapraz piyasada arbitraj yapar). DEX'ler üzerindeki likidite madenciliği teşvikleri, ticaret ücretlerini etkili bir şekilde sübvanse edebilir veya likidite sağlamaktan kâr elde edebilir - sadece şirketin ücretlerden yararlandığı CEX'lerde mevcut olmayan bir şeydir.
Profesyonel bir DeFi yatırımcısı, kazanılmış varlıkların üzerine ticaret maruziyetini korurken, onlarca likidite havuzuna sermaye yatırabilir, bu da o portföylerde neyi koruduğu belirsiz olur.
Bu yerinde bir yatırım perspektifi olacaktır yönelendirmek.
Dolayısıyla bir yatırım perspektifinden bakıldığında, DEX'leri tamamen görmezden gelmek, kripto yeniliğinin ve getirilerin önünün kaçırılması anlamına gelebilir.
Bu yüzden bazı kurumsal oyuncuların DeFi'ye adım attığını gördük: 2023 yılında yapılan bir anket, hedge fonlarının kayda değer bir kısmının DeFi'yi getiri veya ticaret için de denediklerini ortaya koydu. Bununla birlikte, bu girişimler genellikle sınırlıdır ve dikkatli bir şekilde yönetilir, tam da yukarıda belirtilen endişeler (likidite, uyum, vb.) nedeniyle.
DEX teknolojisi daha iyi yürütme ve daha profesyonel özellikler sunmak için gelişirken (ve belki de düzenleyici netlik iyileşirse), daha yüksek hacimli yatırımcıların da katılımını bekleyebiliriz.
Zaten, DEX'nin ve CEX'nin de kendilerini birleştirmeye çalıştığını söyleyebiliriz. CEX'ler, DEX'lik düşünceler katarak (kendi kendine düzenleme gibi, blok zincir desteği gibi), DEX'ler de CEX'lerdeki normalde işlem hacmini çekmek için gelişiyorlar.
Bu çizgi bulanıklaşabilir, örneğin, bir CEX, aracısız bir ticaret modu sunarsa, veya bir DEX büyük yatırımcılar için KYC uygulamaya başlarsa kurumları memnun etmek için. Ortaya çıkmaya çalışan yarı DEX, yarı CEX hibrit borsalar da var; her iki dünyayı en iyi şekilde sunmayı hedefliyorlar.
Bu bağlamda, profesyonel ticaret topluluğu DEX ile CEX yarışını yakından izliyor ve avantaj elde edilebilecek her yere gidecek; ancak şu an için, büyük lig kripto ticareti arenası için merkezi borsalar şu anda asıl mahvolmuş durumda.
DEX'ler ve Orijinal Kripto Ruh: Satoshi'nin Vizyonuna Geri Dönüş?
Kripto para, idealist bir vizyona dayalı olarak doğdu: güvenilir aracıya dayaıklı bir elektronik nakit sistemi.
Bitcoin'in yaratıcısı Satoshi Nakamoto bu durumu ünlü 2008 beyaz kağıdında ortaya koydu ve esasen bankalar veya brokerler yerine kriptografi ve konsensüsle yönetilen bir finansal sistem önerdi. Bitcoin'in ilk günlerinde bu desantralizasyon ve kendi kendine egemenlik anlayışı ön plandaydı.
Ironik olan, kripto para popülerlik kazandıkça, kullanıcıların merkezi borsalara (Mt. Gox, ardından Coinbase, Binance vb.) akın ederek süreci aracıya bağımlı hale getirmeleri. Bu alanın veteranları bunun büyüme için gerekli bir kötülük olduğunu düşünüyor – pratik ölçekte büyüme için – diğerleri ise bu hareketi temel felsefenin ihlali olarak görüyor. Bu bağlamda, merkeziyetsiz borsalar, kripto para biriminin köklerine bir dönüşü temsil ediyor.
Blockchain üzerinde doğrudan, güven gerektirmeyen bir şekilde ve herhangi bir otoriteden izin almadan ticaret yapabilme fikrini hayata geçiriyorlar.Sure, here is the translation of the given content from English to Turkish. I've followed your instructions and have kept markdown links unaltered:
Crypto oyuncuları, finansal aracıları ortadan kaldırarak ve merkeziyetsiz borsalara yönelerek Satoshi'nin orijinal vizyonunu kanallıyorlar," yazmıştı Reuters, FTX çöküşü sırasında. Gerçekten de, 2022'nin sonlarındaki FTX felaketi, merkeziyetsizleştirmenin gerçek inananları için bir toplanma noktası oldu. Kullanıcı fonlarının iddia edilen kötüye kullanımı ve denetim eksikliği nedeniyle merkezi bir devin çöküşü, (onlara göre) sadece güven gerektirmeyen sistemlerin güvenilir olabileceğinin bir kanıtıydı. Topluluktaki etkili sesler, insanları “DEX'lerde yoğunlaşmaya” ve kendi kendine saklama yapmaya teşvik etmeye başladı.
O zamanlarda kripto forumlarında ve Twitter'da yaygın bir nakarat tam da şuydu: “Anahtarlarınız değilse, paralarınız değil.”
Başka bir deyişle, özel anahtarları elinizde tutmuyorsanız, gerçekten kontrol sizde değildir – bu da Bitcoin'in ilk başta neden yaratıldığına aykırıdır, yani bireylere paraları üzerinde tam kontrol sağlamak için.
DEX'lerin etosu, erken dönemdeki kripto benimseyicilerini harekete geçiren “Cypherpunk” ve libertaryen ruhuyla yakından örtüşüyor. Bu ruh, finansmanı aradan çıkarmak, dünyanın herhangi bir yerindeki herkesin özgürce işlem yapmasını sağlamak ve merkezi otoriteler (ister hükümetler ister şirketler olsun) tarafından sansür veya kontrol edilmeye direnmekle ilgilidir.
Merkeziyetsiz borsalar, kamuya açık blok zincirlerinde yaşayan akıllı sözleşmeler sayesinde kolayca kapatılamayan eşler arası ticarete olanak tanır ve kullanıcılar her yerden bağlanabilir. Finansal egemenlik vizyonundan – insanlar kendi bankaları olurlar – kullanıcıların kendi cüzdanlarından ticaret yaptığı DEX'lerin tasarımına kadar düz bir çizgi çizilebilir.
“Bu, gücü geri almak ve kendi paramızın kontrolünü ele almak gibi,” diyordu CoinDesk'ten Tracy Wang, FTX sonrası merkeziyetsizleşmeye geçiş hakkında. Bir DEX'te, bir CEO veya bir finansal kuruluşun vaadine güvenmeye gerek yoktur; kod işlemleri gerçekleştirir ve iş biter. Bu kendi kendine egemen yaklaşım, erken Bitcoin kullanıcılarının paralel bir finansal sistemden bahsettiklerinde hayal ettiklerine daha yakın bir konumda. Ayrıca izinsiz inovasyon ideallerine de geri dönüyor – herkes bir token listeleyebilir, likidite sağlayabilir veya platformu kullanabilir, onay istemeden. Bitcoin nasıl değer göndermeyi bir e-posta göndermek kadar izinsiz hale getirmişse, DEX'ler de varlık değişimini o kadar açık hale getirmeyi amaçlar.
Kripto alanındaki önemli figürler bu felsefi ayrımı sıkça vurgulamıştır.
Örneğin, Ethereum'un kurucu ortağı Vitalik Buterin, yığın boyunca her seviyede merkeziyetsizleşmenin güçlü bir savunucusu olmuştur.
Yıllar önce “Merkezi borsaların cehennemde yanacağını umut ettiğini” ünlü bir şekilde esprili bir şekilde dile getirdi, onların kapı bekçiliği rolü ve projelerden büyük listeleme ücretleri almasına olan öfkeyi dile getirdi. Abartılı olsa da, bu duygu birçok erken dönem kripto düşünürünün merkezi dar boğazlara karşı duyduğu hoşnutsuzluğu vurgular. Onların argümanları: eğer kripto paralar (büyük bankalar veya borsa gibi) aynı merkezi yapıları sadece dijital tokenlerle yeniden yaratıyorsa, tüm bu inovasyonun anlamı neydi? Blok zincirlerin gerçek vaadi, bireyleri ve toplulukları doğrudan güçlendirmektir, birkaç yeni aracıları zenginleştirmek değil.
Merkeziyetsiz borsalar, diğer DeFi protokolleriyle birlikte, merkezi otoriteler olmadan finansı temsil eder. Ayrıca kriptonun sansüre dirençli doğasını çağrıştırırlar. Örneğin, bir hükümet veya şirket belirli bir token veya kullanıcıdan hoşlanmazsa, merkeziyetsiz bir borsada ticareti durdurmak için pek azca bir başvuru yolu vardır, oysa merkezi bir borsa tokenleri liste dışı bırakmak veya hesapları dondurmak için baskı altında kalabilir. Bu özgürlük, bir internet bağlantısına sahip olan herkes için erişilebilir olan sansüre dayanıklı bir finansal sistemin “Satoshi tarzı” vizyonuyla oldukça uyumludur.
Bir "şirketin" aksine merkeziyetsiz borsalar gibi "protokoller" kullanıcılar tarafından yönetilmektedir.
Özellikle, Uniswap veya Curve gibi platformlar (en azından teorik olarak) token sahiplerinden oluşan merkeziyetsiz özerk organizasyonlar (DAO'lar) tarafından yönetilmektedir.
Bu, kullanıcıların örneğin ücret parametreleri veya yeni özelliklere oy vererek platformun evrimine katkıda bulunabilecekleri anlamına gelir ve Bitcoin'in erken dönem benimseyicilerinin şampiyonu olduğu merkeziyetsiz yönetim ideallerini somutlaştırır (Bitcoin'in kendisinde resmi bir yönetim yoktur, kaba bir konsensüs dışında, ancak merkezi bir otoritenin karar almadığı ilke paylaşılır). Bir merkezi borsanın aksine bir CEO ve bir şirket yönetim kurulu tarafından yönetilir, kararlar üst düzey bir şekilde alınır.
Etosdaki bu karşıtlık çarpıcıdır: biri bir "şirket", diğeri bir "protokol"dür. Birçok kişi protokol yaklaşımını, kullanıcılar tarafından yönetilen durdurulamaz finansal altyapı inşa etmenin gerçek yenilik olduğunu görmektedir.
Bu bağlamda, kriptodaki herkesin ideolojiyi öncelikli görmediğini kabul etmek de önemlidir. DEX kullanımı sıklıkla, ağırlıklı olarak felsefi uyumdan ziyade pratik nedenlerle (örneğin DeFi getiri çiftliklerinde kar yapmak veya bir CEX'den korktuğu için kaçmak gibi) ilişkilendiriliyor.
Yine de DEX'lerin var olma seçeneği, ideolojik olarak yönlendirilen kullanıcıların ilkeleriyle yaşamalarını sağlar.
Katı merkeziyetçiler DEX'lere işaret edebilir ve şöyle diyebilir: “Görün, merkezi kapı bekçileri olmadan işleyen bir piyasaya sahip olabiliriz.”
Ve gerçekten, 2025'in başlarında DEX'ler, tüm kripto ticaret hacminin yaklaşık %15-20'sini oluşturuyordu – hala bir azınlık ama işleyen bir alternatif sunarak merkeziyetsizleştirmeye inananlar için bir doğrulama niteliğinde. Bu rakam birkaç yıl önce neredeyse sıfırdı, bu yüzden DEX'lerin büyümesi, merkeziyetsizleşmenin değerini gösteren bir büyümeydi.
Kültürel anlamda daha geniş bir anlamda, DEX'ler hızla ticarileşen bir sektörde “eski okul blok zinciri ruhunu” canlı tutmaya yardımcı olmaktadırlar.
Kriptoun kurumsallaşmasına karşı bir denge işlevi görürler. Büyük borsalar adlarını stadyumlara yerleştirdiğinde ve Super Bowl reklamları çalıştırdığında, bazı erken benimseyiciler kriptonun isyancı kenarını kaybettiğinden endişe eder. Ancak Uniswap havuzlarının ya da SushiSwap çiftliklerinin gereklerinde, taban deneyi havası hâkim kalır. Anonymous geliştiriciler, Coinbase veya Binance ile bir iş geliştirme anlaşması yapmadan yeni finansal ilkeler başlatabilirler. Bu izinsiz yenilik, Satoshi ve cypherpunkların cesaretlendirdiği - herkesin kullanabileceği açık kaynak kodu yayımlayarak - hacker ruhuna tamamen uygundur.
Öte yandan, bazı merkeziyetsizlik yanlıları bile saf DeFi'nin bir panzehir olmadığını kabul ediyor. Örneğin, FTX çöküşünden sonra, uzun süreli bir Bitcoin savunucusu olan Caitlin Long, insanlara “paralarınızı borsalardan alın” diyerek uyardığını ve kişisel cüzdanlara büyük bir hareket gördüğünü söyledi. Ancak kendisi ve başkaları, herkesin bunu yapmayacağını ve bazı çözümlerin harmanlanması veya düzenlenmiş iyileştirmelerin gerekebileceğini de kabul ediyor. Ancak felsefi olarak, DEX'ler CEX'lerden daha fazla kriptonun orijinal niyetine sadık görülüyor. 2008 mali krizi ve kurtarma işlemlerine yanıt olarak Bitcoin'in yaratılmasının temel amacı olan güven gerektirmeyen finansın tezahürüdürler.
CEX'ler Merkeziyetsizleştirmeyi Tehdit Edebilir mi? Merkezileşme Endişeleri
Merkezi borsalar, kripto ekosisteminin inşasında kritik bir rol oynarken, birçok meraklı ve uzman arasında yaygın bir endişe var: CEX'ler, merkeziyetsiz olması gereken bir sektörde aşırı merkeziyetçilik tehdidi mi oluşturuyor? Başka bir deyişle, kripto ekonomisi bir avuç büyük borsaya aşırı derecede bağımlı hale gelirse, Bitcoin'in kaçmayı amaçladığı geleneksel finansın aynı güvenlik açıklarını ve güç yapıları mı yeniden yaratıyoruz?
Bu endişeler çok yönlüdür, piyasa yoğunlaşması, sistemik risk, sansür ve hatta protokol geliştirme üzerindeki etkileri kapsar.
Ana sorunlardan biri piyasa yoğunlaşması ve tek başarısızlık noktasıdır. Doğaları gereği büyük merkezi borsalar birçok güç ve varlık yoğunlaştırır. örneğin, Binance zaman zaman dünya genelindeki tüm kripto ticaret hacminin üçte birinden fazlasını sağladı.
Böylesi bir hakimiyet, borsanın politikalarının, kesintilerinin veya başarısızlıklarının tüm pazar üzerinde aşırı etkiler yaratabileceği anlamına gelir. Bunun örneklerini gördük: Binance veya Coinbase, hızlı ticaret saatlerinde bile kapandığında, bu panik yaratabilir veya ticaret yapamayan tüccarları tuzağa düşürebilir ve bu da platformun ötesinde fiyatları etkileyebilir.
Çok ciddi örnek, elbette, FTX idi – çöküşü milyarları buharlaştırdı.Content: Yüksek regülasyona sahip yargı bölgelerinde, gizlilik odaklı kripto paraların listeden çıkarılması söz konusu. Benzer şekilde, siyasi huzursuzluklar veya sermaye kontrolü durumlarında, borsalara para çekme işlemlerini dondurma emri verilebilir ki bu da kriptonun sınırsız doğasına aykırıdır.
Bu senaryodan endişe duyanlar, kriptonun geleceği birkaç mega-şirketin kontrolünde olacaksa ve herkesin paraları bu şirketler tarafından tutulacaksa, bunun geleneksel bankacılık sistemine benzeyeceğini sık sık dile getirirler - sadece bilançoda kripto bulunduran bir sistem.
Aşırı merkeziyetçilik, kripto paraların izin gerektirmeyen, açık erişim ilkesini zayıflatabilir. Bu sebeple merkeziyetsizlik savunucuları, merkezi olmayan borsaları (DEX) ve merkezi olmayan saklama hizmetlerini desteklerler: sistemin kolayca ele geçirilmemesi veya kontrol edilememesi için.
Borsaların aşırı güç birikimi, başka bir endişe kaynağıdır.
Büyük merkezi borsalar (CEX), ekosistemin merkeziyetsizliğine zarar verebilecek çeşitli şekillerde ağırlıklarını kullanabilirler. Örneğin, bir borsa yeni bir kripto parayı listelediğinde, genellikle fiyat artışına sebep olur (sözde "Coinbase etkisi" veya daha önceki "Binance pompası"), yani bu şirketler projelerin tanıtımı ve başarısı için kapı bekçisi olarak hareket ederler.
Bunun nüfuzu merkezi hale getirdiğine dair bir argüman var - projeler, topluluktan ziyade borsaları memnun etmeye yönelik hareket edebilirler, sadece o kritik listelemeyi alabilmek için.
Üstelik, borsalar çıkar çatışmalarına dahil olabilir: bazıları kendi tokenlerini çıkardı (örneğin Binance için BNB veya FTX için FTT) ve ardından bu tokenleri desteklemek ve yükseltmek için platformlarını kullandı, esasen ekonomiyi kontrol eden merkez bankaları gibi hareket etmeye başladılar.
FTX çöktüğünde, FTT tokeninin onun mevcut durumu ile derinden iç içe geçmiş olduğu ortaya çıktı - tek bir merkezi oyuncu, havadan bir token yarattı, ona değer atadı ve onu teminat olarak bile kullandı. Bu, merkeziyetsiz ethosundan oldukça uzaktı; merkezi bir para basma şekliydi. Daha fazla borsa kendi tokenleri ve ürünleri etrafında ekosistemler yaratmayı denerse (ki çoğu bunu yapıyor - borsa tarafından başlatılan blok zincirleri ve stabilcoinleri düşünün), kripto piyasası açık bir ağ yerine kapalı bahçelerden oluşan bir koleksiyon haline gelebilir. Öne çıkan bir borsa, örneğin protokollerde oy kullanan çok sayıda token'e sahip olması ya da birçok kullanıcı için stake hizmetlerini kontrol etmesi durumunda bile blok zinciri yönetimini etkileyebilir. Bu, borsalar aracılığıyla, blok zincir ağlarının yeniden merkezileşmesi riskini artırır. Bu bir paradoks: insanlar merkeziyetsiz bir ağı (Ethereum gibi) kullanabilirler ancak merkezi nodlar (borsaların cüzdanları) üzerinden, bu, borsanın ağın yönü üzerinde kaldıraç kullanmasına veya düğüm seviyelerinde işlemleri sansürlemesine olanak tanır (örneğin, Tornado Cash üzerindeki yaptırımlar nedeniyle bazı işlemleri sansürleyen madenciler/borsalar hakkında tartışmalar gördük).
Ayrıca ideolojik ve itibar açısından bir boyut var.
Kripto merkezi borsalar aracılığıyla daha mainstream hale geldikçe, bazıları yeniliklerin anlatısının ve yönünün merkeziyetsizleşmeden uzaklaşabileceğinden korkuyor.
Yeni başlayanların kripto ile ilk deneyimlerinin büyük bir borsaya kaydolup spekülatif altcoinlerle ticaret yapmak ve hiç blok zinciri cüzdanı kullanmamak olduğunu varsayarsak, kamuoyu merkeziyetsizleşmenin değerini hiç takdir etmeyebilir. Hareket, merkeziyetsiz teknolojinin dönüşüm potansiyelini kaybederek sadece yeni bir fintech varlık sınıfına dönüşebilir. Bu uzaydaki düşünce liderleri, merkezileşmenin avantajlarından dolayı merkezi hizmetlerin merkezi olmayan mimariyi aşındırdığı "yeniden merkezileşme tuzağı" konusunda uyardılar (2024'te Forbes bir yazıda, küresel düzenlemenin blok zincir ağlarını uyum sağlamak için "yeniden merkezileşmeye" zorlayabileceğinden bahsetti). Tehlike, kripto akışının çoğunu çok az sayıda varlığın kontrol ettiği ve düzenleyici yakalama ve ticari etki yoluyla, kripto manzarasını mevcut finansal sistemin çok benzeri hale getirebilecek bir gelecektir (bütün aynı başarısızlık noktaları ve dışlama ile).
Pratik açıdan bakıldığında, merkezileşme ile ilgili güvenlik ve saklama riski, sürekli bir endişe kaynağı olmaya devam ediyor.
Borsalar büyüdükçe ve (iddia edilen) daha profesyonel hale geldikçe bile, hackerlar için çekici hedeflerdir. Tek bir başarılı hack, milyarlarca doları yağma edebilir (hem Mt. Gox hem de Coincheck hackleri dokuz haneli kayıplara uğramıştır).
Şeyler ne kadar merkezileşirse, bir başarısızlık o kadar felaket olabilir. Bir gün, örneğin, tüm kripto paraların %10'unu elinde bulunduran bir üst borsa başarısız olursa, FTX olayı küçük kalır.
Merkeziyetsizliğin savunucuları, varlıkları birden çok kendi sakladıkları cüzdanlar ve DEX'ler arasında yaymanın, hiçbir tek başarısızlığın bu kadar yıkıcı olamayacağı anlamına geldiğini, ve bu yüzden merkeziyetsizliğin dayanıklılık eklediğini ileri sürerler.
Ancak, herkes merkezi borsaların varoluşsal bir tehdit olduğuna katılmıyor. Bazıları onları geçici bir destek veya köprü olarak görüyor - merkeziyetsizleşme teknolojisi hız kazanana kadar gerekli. İyimserler, evet, şu anda birkaç borsa oldukça güçlü, ancak zamanla piyasa güçleri ve teknoloji, işleyişi zincir üstüne taşıyacaktır, tıpkı erken internetin kapalı AOL benzeri hizmetlere sahipken sonunda açık web'e yol açması gibi der.
Zaten, Binance'in payının 2023 boyunca %60'tan %35 civarına düştüğünü, rekabet ve DEX kullanımının arttığını gördük, bu da çok güçlü bir oyuncunun piyasa ve kullanıcıların ayaklarıyla oy vererek dizginlenebileceğini gösteriyor. Ayrıca, bazı borsalar kendileri merkeziyetsizleşme teknolojisine yatırım yapıyor (örneğin, Coinbase Base'i inşa ediyor ve merkezi olmayan uygulamaları destekliyor veya Binance Binance Smart Chain'i başlatıyor ki, Ethereum'dan daha merkezi olsa da, yine de merkezi olmayan altyapı oluşturma girişimidir).
Bununla birlikte, ikaz edici sesler, birçok borsa skandalı yaşandıktan sonra yüksek sesle çıkıyor.
"Kurtlar kadar usta olanlarımız... paranızı borsalardan alın," diyor Caitlin Long kesin bir şekilde, merkezi varlıklara karşı derin güvensizliği kapsayarak uzun vadeli kripto kullanıcılarının dersiyle. Bu, birçok kişi için acıyla öğretilen bir ders – her döngüde en az bir büyük borsa başarısızlığı yaşandı (2014'te Mt. Gox, 2016'da Bitfinex hack'i, 2019'da QuadrigaCX, 2022'de FTX, vb.). Her seferinde, merkezileşmenin istismar edilebilecek veya kötü niyetle davranabilecek tek bir başarısızlık noktası olduğu düşüncesini pekiştiriyor.
DeFi safçılar, insanlar merkezi sistemden çıkma seçeneğine sahip oldukları sürece (örneğin, bir cüzdana çekilme ve bir DEX'te ticaret yapma), merkeziyetsizleşme vizyonunun ölü olmadığını savunurlar.
Endişe, eğer düzenlemeler veya tekelci uygulamalar bir gün bu seçeneği kaldırırsa - örneğin, hayali bir gelecekte, hükümetler DEX'leri yasaklar ve sadece düzenlenmiş merkezileştirilmiş borsalarına izin verirse, ya da bir teknoloji devi kullanıcıları kapalı bir kripto ekosisteminde kilitlerse. Bu senaryo, kripto ismiyle ama ruhuyla değil olur. Bu yüzden birçok topluluğun, DEX'lerin ve bağımsız cüzdanların canlı kalmasını sağlamaya çalışması, bir alternatifin korunması içindir. Bir anlamda, merkezi borsalar (CEX) ve merkezi olmayan borsalar (DEX) bir dengededir; CEX hakimiyetine çok fazla eğilme, kriptoyu sadece yeni bir merkezi finansal tat haline getirme riski taşır (bazen alaycı bir şekilde "CeFi" olarak adlandırılır).
Kapanış Düşünceleri
Sonuç olarak, merkezi ve merkezi olmayan borsalar arasındaki yoğun rekabet ilerleme sağlıyor. Kullanıcılar, bu mücadelenin nihai faydalanıcıları oluyor.
Merkezi borsalar, merkezi olmayan alternatiflerin baskısı nedeniyle şeffaflıklarını artırmak (örneğin, rezerv kanıtlarını yayınlamak), ücretleri düşürmek ve ayakta kalabilmek için daha fazla kripto para birimi ve hizmet sunmak zorunda kaldılar. Merkezi olmayan borsalar, merkezi borsaların büyük kullanıcı tabanları tarafından teşvik edilerek hız, maliyetleri azaltma (katman-2'ler ve daha iyi protokoller aracılığıyla) ve kullanılabilirlik açısından hızla gelişiyor. Sonuç olarak, tüm endüstri daha hızlı yenilik yapıyor. Bitget CEO'su Gracy Chen'in güzel bir şekilde belirttiği gibi, "Borsalar artık sadece ticaret mekanları olamazlar. Merkezi ve merkezi olmayan dünyalar arasında köprü görevi görmelidirler." Bu, DeFi'nin güvenilirliğini, CeFi'nin kullanıcı-merkezli yaklaşımı ile birleştiren hibrit modellere sahip olabileceğimiz bir geleceği işaret ediyor.
Ancak, birleşirken bile, temel tartışma devam ediyor: Finans esasen merkezi mi yoksa merkeziyetsiz mi olmalı? Bu felsefi çekişme muhtemelen sürecek. Düzenleyici gelişmeler de dengeyi eğimledir, büyük rol oynayacak – destekleyici yönetmelikler, merkezi ve merkezi olmayan borsaların yan yana büyümesine izin verebilirken, ağır kurallar birini diğerine tercih edebilir.
Ancak, merkeziyetsizlik cini şişeden çıktığına göre, her şeyin her şeye rağmen merkezileşmesi zor bir senaryo hayal etmek zor. Ancak, bu cinin geleneksel sistemle yeni ve ilginç şekillerde bir arada var olabileceği gibi bir ihtimal de var.